جستاری در مبانی فکری حروفیه ـ بررسی موردی تاویل

حروفیه از سلسله جنبش های صوفی مسلک است که در شمال ایران و خراسان توسط فضل الله استرآبادی ( 796-740) پایه گذاری شدهو توسط خلفای وی در مناطق مختلف همچون آناتولی و آذربایجان گسترش یافته و در اعتقادات پسیخانیان و سربازان ینی چری درعثمانی اثر گذاشت. این جنبش برخوردار از پاره ای عقاید و افکار به خصوص است که بهره گیری از حروف و اعداد اساس آن را تشکیلمی دهد. مجموعه این باورها طی ادوار تاریخی، تکامل یافته تر گردید و نمودهای مختلفی به خود گرفت که تاویل در زمره بارزترین اشکالآن می باشد. این نمودها که غالبا توسط سران جنبش مورد بسط و شرح قرار گرفته، دستمایه بسیاری از محققان بوده که به این جنبشتوجه کرده اند. این در حالی است که یک موضوع مهم در خصوص این جنبش وجود دارد که چندان در دایره پژوهش محققان قرار نگرفتهاست. از این رو نیازمند توجه جدی تر و بررسی های دقیق تر و بیشتری می باشد. این موضوع، ریشه ها و مبانی فکری حروفیه می باشد. به بیاندیگر و آن گونه که بررسی های تاریخی اولیه گویای آن است، مبانی فکری و اعتقادی جنبش حروفیه، آمیزه ای نشات گرفته از برخیآموزه های ادیان الهی، مکاتب شرقی (مشخصاً باورهای رایج در چین و هند) و به نسبت محدودتر اندیشه های متفکران یونان و روم است.برپایه این موارد، تحقیق حاضر برآن است با رویکردی تاریخی این مسأله را مورد بررسی و پژوهش قرار داده و از رهگذر آن به اهدافیهمچون دستیابی به شناختی از مبانی فکری جنبش حروفیه با تاکید بر سرچشمه های اصلی این تفکر؛ ارزیابی و تقسیم ایده ها، اندیشه ها واعمال بنیانگذار و پیروان این تفکر؛ رسیدن به آگاهی مفید از وضعیت اجتماعی فرهنگی دوره تیموری با توجه به قلمداد شدن حروفیه بهعنوان یکی از جنبش های اصلی این دوره دست یابد. نوع مطالعه نیز در این تحقیق کتابخانه ای و تحلیل محتوا می باشد.

Keywords:

جنبش , فضل الله حروفی , حروفیه , مبانی فکری , الوهیت