سیده فاطمه برقعی - دانشجوی دکتری گیاهان دارویی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران
علی عزیزی - استادیار گروه علوم باغبانی دانشکده کشاورزی دانشگاه بوعلی سینا، همدان

کاوش در صفات اگروموفولوژیکی جمعیت های گیاهی و انتخاب نمونه های برتر از درون آنها، گام مهمی در فرایند اصلاح گیاهان دارویی در جهت تامین مواد اولیه داروسازی گیاهی محسوب می شود. در این راستا به منظور بررسی تنوع اگروموفولوژیکی در گیاه دارویی بادرشبو (Dracocephalum moldavica L) ، بذور 7 جمعیت از این گونه دارویی از دو استان واقع در شمال غرب ایران شامل آذربایجان غربی و شرقی جمع اوری شده و در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان کشت شدند. سپس صفات اگروموفولوژیکی مختلف در این گیاهان شامل ارتفاع گیاه (cm)، تعدا گره، طول میانگره (cm)، تعداد برگ در هر گره، طول برگ (mm)، عرض برگ (mm)، نسبت طول به عرض برگ، تعداد ساقه فرعی، طول ساقه فرعی (cm)، قطر ساقه (mm)، وزن تر زیست توده (بیوماس) (gr)، وزن خشک زیست توده (gr)، وزن برگ خشک (gr)، وزن ساقه خشک (gr)، نسبت برگ و گل به کل اندام هوایی (%) و درصد اسانس (وزنی/وزنی) مورد بررسی قرار گرفتند. تجزیه واریانس و مقایسه میانگین صفات ارزیابی شده (ازمون دانکن در سطح 5%) بیانگر تفاوت معنی داری در میان جمعیت های مختلف در پنج صفت کمی شامل صفات ارتفاع گیاه، طول میانگره، عرض برگ، درصد نسبت برگ و گل به کل اندام هوایی و درصد اسانس (وزنی/وزنی) بود. بر اساس نتایج حاصل از مقایسه میانگین صفات، جمعیت روستای شیراز با میانگین 72/12 سانتی متر بیشترین ارتفاع گیاه را به خود اختصاص داد. با مقایسه میانگین داده ها بیشترین مقادیر طول میانگره، عرض برگ و درصد نسبت برگ و گل (دراگ) به کل اندام هوایی به ترتیب در جمعیت های توپراق قلعه (5/10 سانتی متر)، باغچاجوق (2/35 میلی متر) و کشتیبان (57/69%) مشاهده گردید. همچنین نتایج بدست آمده نشان داد درصد اسانس بین نمونه ها از 0/02 تا 0/12% (ورنی/وزنی) متغیر بود. بالاترین میزان اسانس متعلق به جمعیت حکم آباد و کمترین میزان اسانس متعلق به جمعیت کشتیبان بود. داشتن شناخت روی تنوع و شاخص های اگرومورفولوژیکی می تواند در مدیریت ژرم پلاسم های گیاهی و طراحی برنامه های مناسب جهت بهره برداری مستقیم یا اصلاح گیاه بادرشبو سودمند باشد. از نظر برنامه های به نژادی، صفات دارای تفاوت برای گیاه بادرشبو دارای اهمیت بوده و در انتخاب از بین جمعیت های مورد بررسی می تواندبه کار گرفته شود.

بادرشبو، گیاه دارویی، جمعیت، تنوع اگروموفولوژیکی، درصد اسانس