اسماعیل علی اکبری - دانشیار گروه جغرافیا-سازمان مرکزی دانشگاه پیام نور
رباب حسین زاده - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه پیام نور تهران

میل شدید به شهرنشینی و رشد شتابزده جمعیت شهری شهرها را با چالش های اقتصادی ، اجتماعی و زیست محیطی زیادی مواجه کرده که اختلال در نظام کاربری اراضی ،دستیازی شهرها به اراضی پیرامون شهر،تخریب محیط زیست و منابع طبیعی و رشد حاشیه نشینی و آسیبهای اجتماعی از بارزترین آنها به شمار می رود. این پدیده و عوارض برخاسته از آن که از مصادیق و شواهد الگوی رشد پراکنده شهری است نظام برنامه ریزی و نهاد مدیریت شهری را با چالش های زیادی مواجه ساخته است.چاره اندیشی برایاین پدیده و عوارض آن از اواخر قرن بیستم به این سوی به طرح الگوی رشد هوشمند در توسعه کالبدی شهرها منجر شده که روح حاکم بربسیاری ازاصول دهگانه آن بر حفاظت از محیط زیست شهری و پایداری منابع محیطی تاکید دارد.رشد هوشمند بر افزایش تراکم، اختلاط کاربری ها و کاهش استفاده از اتومبیل تأکید دارد که آلودگی های زیست محیطی و گسترش شهرها در بستر اراضی زراعی و عرصه های طبیعی پیرامون شهر را محدود می کند. جدای از برخی تجربه های کوچک مقیاس که به صورت موردی در برخی محله ها و نواحی داخلی شهرها و یا به صورت شهرک سازیهای جدید دیده می شود، دانش برنامه ریزی شهری و تجربه شهرسازی در ایران که عمدتا در قالب طرح های جامع و هادی شهری تهیه شده کماکان بر اصول و مبانی رشد پراکنده طراحی و اجرا می شود. افزایش شهرنشینی و رشد افقی و پراکنده شهری در شرایطی اتفاق می افتد که ایران درکنار محدودیت شدید عرصه های قابل زیست (طبیعت عمدتا کوهستانی کشور)گونه های متعددی از دینامیزم های درونی و بیرونی محیط از جمله زلزله را در پیکره جغرافیایی خود نهفته دارد. به همین دلیل در کشوری با شرایط ایران ضروری است با بکارگیری اصول رشد هوشمند برای تنظیم رابطه شهر و پیرامون و شهر و محیط طبیعی، از تخریب منابع و آلودگی محیط زیست کاهش داد و مخاطرات محیطی ناشی از توسعه شتابان شهری را تا حد ممکن کنترل نمود.بدیهی است توجه به تنوع و گوناگونی سرزمینی و رعایتالزامات و نیازهای شهری و ناحیه ای کشور مهمترین اصل در کاربردپذیری رشد هوشمند در برنامه ریزی شهری است که باید مورد توجه قرار گیرد.

پراکندگی شهری ، رشد هوشمند ، اختلاط کاربری ها، آلودگی ، محیط زیست شهری