سهراب عسگری - استادیار گروه جغرافیا دانشگاه پیام نور

اراک در میان شهرهای ایران جزو شهرهای جوان محسوب می شود. این شهر در سال 1187 خورشیدی به دستور فتحعلی شاه قاجار و به دست یوسف خان گرجی بنا گردید. برای ایجاد شهر جدید منطقه ای خوش منظره و دارای آب مناسب را برگزیده شد. جهت ایجاد هسته اولیه شهر نقشه اندیشیده شده ای توسط یک مهندس فرانسوی طراحی شد. در هسته اولیه شهر امکانات اساسی چون بازار، حمام، مسجد، مدرسه، ارگ حکومتی و... در نظر گرفته شده بود. شهر جدید سلطان آباد نام گرفت. پس از تکمیل شهر، جمعیت روستاهای اطراف به داخل آن انتقال داده شدند و برای مناسبات اقتصادی و اجتماعی آنها ضوابطی مشخص گردید. به خاطر مسائل امنیتی که مساله آن روزگار بود اطراف شهر حصار کشیده شد. افزایش طبیعی جمعیت از یک سو و ورود مهاجران از سوی دیگر باعث شد به مرور شهر گسترش یابد. از سال 1187 تا 1330 شهر گسترش زیادی یافت و محدوده آن از گستره شهر درون حصار فراتر رفت. عمده گسترش ها در غرب و جنوب اتفاق افتاد. از سال 1330 تا 1345 که دومین سرشماری نفوس و مسکن در کشور انجام شد اراک گسترده گی قابل توجهی یافته بود. تا سال 1345 شهر به طور عمده در جنوب شرقی و شمال غربی گسترش یافت. در دهه 1340 دولت تصمیم به ایجاد قطب صنعتی در اراک گرفت. اینتصمیم باعث گردید تعداد زیادی مهاجر از شهرها و روستاهای دیگر به دنبال یافتن شغل وارد اراک شوند. تا اواسط دهه 1350 صنایع مهم و عمده ای در این شهر متمرکز شدند. این مساله گسترش بیشتر شهر را در پی داشت. وقوع انقلاب و سپس شروع جنگ اثر فزاینده ای در گسترش افقی شهر اراک بر جای گذاشت. هر اندازه که شهر گسترشافقی می یافت به همان اندازه از فضاهای سبز اطراف آن کاسته می شد. در حال حاضر نیز اراک همچنان به گسترش فضائی خود ادامه می دهد. بر اثر مدیریت نامطلوب شهری از یک سو و موقعیت جغرافیائی آن از سوی دیگر باعث گردیده شهر اراک به آلوده ترین شهر ایران تبدیل شود. هم اکنون عناصر اساسی طبیعت (خاک، آب وهوا) در این شهر در حال آلوده شدن هستند و میزان آلودگی در مواردی از حد هشدار فراتر رفته و به مرز خطر رسیده است.

اراک، گسترش فضائی، صنایع، تخریب طبیعت، آلودگی محیط زیست