نقش الگوی پیوند از دور جو بالای دریای شمال-خزر در نوسانات دماهای حداقل(سرد) ایران

الگوی پیوند از دور دریای شمال-خزر یکی از الگوهای پیوند از دور جوی بسیار مهم و تاثیر گذار تراز 500 هکتوپاسکال است که نقش مهمی در تغییرپذیری منطقه ای دمایی و هیدرواقلیم شرق مدیترانه دارد. تا به امروز، نقش الگوی مذکور بر نوسانات دمایی ایران مورد مطالعه قرار نگرفته است. بر همین اساس در پژوهش حاضر ارتباط بین الگوی پیوندازدور دریای شمال-خزر با نوسانات دماهای حداقل ایران در یک دوره بلند مدت 60 ساله (1950-2010) مور د بررسی قرار گرفته است. داده های مورد استفاده در این پژوهش شامل دادههای دمای ماهانه 17 ایستگاه سینوپتیک ایران، داده های الگوی پیوند از دور دریای شمال-خزر و همچنین دادههای بازکاوی شده ارتفاع ژئوپتانسیل می باشد. نتایج تحلیلهمبستگی پیرسون به عنوان روش اصلی مورد استفاده در این پژوهش مبین وجود رابطه معنی دار و مستقیم بین دمای حداقل ایستگاه های منتخب با الگوی پیوندازدور دریای شمال-خزر است که این امر حاکی از کاهش دما در فاز مثبت الگوی پیوند از دور دریای شمال-خزر و افزایش دما در فاز منفی می باشد. از نظر زمانی، ضرایب همبستگی مورد محاسبه نشان از ارتباط بیشتر و معنیدار تری بین دمای ایستگاه ها و الگوی پیوندازدور دریای شمال-خزر در ماههای دسامبر تا مارس است. بیشترین میزان همبستگی ماهانه در بین ایستگاه ها با 0/349 در ماه ژانویه مورد محاسبه قرار گرفت. تحلیل ضرایب همبستگی فصلی نیز نشان از تاثیرپذیری بیشتر دماهای فصل زمستان با ضریب همبستگی معنی دار 0/273 دارد. ایستگاه زاهدان به عنوان شرقیترین ایستگاه ایران، کمترین میزان همبستگی با الگوی پیوند از دور دریای شمال-خزر را از خود نشان داد و دمای آن در هیچ یک از ماه های سال و فصول چهارگانه رابطه معنی داری با الگوی پیوند از دور دریای شمال-خزر نشان نداد که احتمالا این امر به دلیل دوری زاهدان از مرکز عمل دریای خزر می باشد.تحلیل آرایش الگوهای جوی تراز 500 هکتوپاسکال در فازهای منفی و مثبت نشان می دهد که در فاز مثبت اسقرار ناوه ای عمیق بر روی دریای خزر،عراق، ترکیه و ایران و همچنین قرارگیری کشور ایران در بخش محور ناوه- (محل حداقل دما و از طرفی اسقرار پشته ای بر روی دریای شمال و اروپا باعث انتقال دماهای سرد نواحی شمال اروپا ،جنب قطبی به سمت ایران می شود، اما در فاز منفی قرارگیری منطقهی مورد مطالعه در زیر محور پشته ی مستقر بر روی ایران منجر به ایجاد جوی پایدار با وزش ضعیف مداری و دمای گرم شده و به این علت با وزش هوای گرم و خشک آفریقا ، عربستان و در نهایت عرض های پایین دمای ایران زیاد می شود.

Keywords:

دمای حداقل , الگوی پیوند از دور دریای شمال-خزر , تحلیل همبستگی , ایران