مهناز پیروی - کارشناس ارشد معماری

معماری ایرانی همواره در بستری از باورها و ارزشهای فرهنگی رشد یافته است. بدین جهت بهرهگیری از زبان نمادین برای انتقال مفاهیم معنوی در معماری این سرزمین پیشینهای طولانی دارد. این شیوه، بخصوص پس از اسلام بهفراوانی در معماریِ بناها بکار گرفته شد و در بین ابنیه سنتی ایران، مسجد مناسبترین مکان برای چنین هنرنماییهایی بود. مسجد کبود که یکی از ابنیه سنتی پس از اسلامِ ایران است، در زمان ترکمانان قراقویونلو ( 870 ه.ق.) در شهر تبریزاحداث شده است. شهرت این مسجد بیشتر از فرم معماری، مدیون آرایههای بینظیر آن میباشد؛ چنانکه حتی نام این بنا برگرفته از تزئینات کاشیکاری آبیرنگ منحصر به فرد آن است. اگرچه در وصف ویژگیهای شکلی آرایههای مسجد کبود اسناد و پژوهشهای مختلفی وجود دارد، لکن وجه معنایی این نقش و نگارها کمتر مورد توجه بوده است. لذا هدف مقالهحاضر، بررسی آرایههای این بنا از بعد محتوایی و نمادین آن میباشد و قصد پاسخ به این سؤالات را دارد که هنرمندان و آفرینندگان این آثار از چه تدابیری برای خلق نمادها بهره گرفتهاند؟ و زبان نمادینِ نقوش این بنا سعی در ارائه چهمفاهیمی به بینندگان دارد؟ در این پژوهش که با روش توصیفی تاریخی نگاشته شده است، آرایههای بنا در سه گروه نقوش گیاهی، نقوش هندسی و نگاشتهها (خطاطیها) بررسی شد. نهایتاً دانسته شد که هنرمند با تدابیری همچون، بهرهگیری از فرم تجریدی نقوش گیاهی، ترکیبات متنوع چند ضلعیهای منتظم، نظم موجود در تار و پود خطاطیها ومضامین آنها و یا با الگوهایی مرکزگرا، برای آفرینش زبانی نمادین بهره گرفته است تا به واسطه این زبان نمادین، اصل وحدت الهی و فناپذیر بودن این عالم خاکی را القا نماید. همچنین دانسته شد که این زبان سمبولیسم بازتاب دنیای عرفانی درونی هنرمند بوده و انعکاسی از صور عالم ملکوت است

زبان نمادین، مفاهیم معنوی، آرایهها، وحدت الهی