حسینعلی قبادی - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس و عضو گروه پژوهشی زبان و ادبیات فارسی پژوهشکده علوم انسانی و اجتماعی جهاد دانشگاهی

به رغم ناسازگاریهایی که ظاهرًا و در نگاهی کلی میان موضوع «حماسه» و «عرفان» به چشم می خورد، متون «حماسی» و «عرفانی» در زمینه های مختلف با هم سازگار و همسانند. نگارنده بر این باور است چون متون حماسی و عرفانی هر دو زاییده تخیل، قدرت هنری، خلاقیت و ذوق ادیبان هستند، پیش و بیش از آنکه مربوط به حوزه های اندیشه و تفکر گوناگون باشن د، فن ادبی و زایید های زیبا از توان هنری خالقان ذوقمند به شمار می آیند. این همس انیها لااقل در عرصه ادبیات فارسی به ویژه در آبشخورهای اسطوره ای، نماد سازیها و تصویر آفرینی ها از آرمانهای بلند انسانی، پیامها و بن نمایه های متنو ع خود را نشان داده اند. افزون بر آن، در مسیر تحول تفکر فلسفی ایرانی «حماسه عرفانی» یکی از پرمایه ترین شاخه های اندیشه در این سرزمین بوده است و آثار سهروردی مثل اعلی و نمونه کامل آن به شمار می آید. ورود بن مایه ها، حتی روایتها و تصویرها و اسطوره های متون حماسی در متون ادبی فارسی از جمله منط قالطیر عطار شواهد دیگری برای اثبات این مدعاست. در این مقاله این تلاقی ها و همسانی ها به اجمال بازشناسانده شده است.

حماسه، حماسه عرفانی، عرفان، متون ادبی