علی حسین پور - استادیار دانشگاه ادبیات و علوم انسانی دانشگاه کاشان

در کنار انواع سه گانه ای که برای حماسه برشمرده اند (حماسه اسطوره ای و ملی, حماسه تاریخی, حماسه دینی) می توان نوع چهارمی نیز برای آن در نظر گرفت و آن, حماسه عرفانی است. این نوع از حماسه را باید در سروده های صوفیانه و عارفانه فارسی که پس از قرن پنجم هجری سروده شده است, سراغ گرفت. در این گونه از حماسه, صوفی یا عارف چونان قهرمان یا پهلوانی با نفس اماره و ددان و دیوان درون خویش به نبرد می پردازد و در جنگ و جدالی سخت و خونین آنها را فرو می شکند. تجلی بارز این گونه از حماسه را در غزلیات و مثنویهای عارفانه و قلندرانه سنایی و عطار و به ویژه در دیوان غزلیات مولانا شاهد هستیم. مقاله حاضر پس از بحث و بررسی درباره مفهوم و ماهیتحماسه عرفانی, به بازتاب این گونه از حماسه در دیوان غزلیات مولانا شمس نامه می پردازد و مسأله حماسی بودن عرفان مولانا را در سه حوزه روحیه و شخصیت حماس ی , تخیل و ذهنیت حماسی و زبان و بیان حماسی مولانا با ارائه شواهد و نمونه های متناسب مورد مطالعه قرار می دهد.

حماسه عرفانی، ذهنیت حماسی، زبان و بیان حماسی، شخصیت حماسی، غزلیات مولانا