منوچهر جوکار - استادیار گروه زبان وادبیات فارسی دانشگاه شهید چمران اهواز

شیخ بهایی دانشمند بزرگ قرن ده و یازده هجری از هنرها و دانش هی بسیاری جون معماری، شعر، ریاضی، نجوم، حکمت، فقه و حدیث بهره مند بود. اما بی گمان، وجود طنز در آثار و افکارش و توجه او به نقد طنزآمیز، لطیفه ای غریب می نماید و مقام شیخ الاسلامی وپایگاه و منصب فقهی و دینی او در دربار صفوی و در میان مردم نیز وجود این امکان را در اندیشه و سلوک و آثار شیخ بسی دور نشان می دهد؛ با این همه واقعیت آن است که طنز به عنوان ابزاری تأثیر گذار در کار انتقال اجتماعی اخلاقی و آگاهی بخشی اجتماعی مورد توجه شخصیت ذوفنونی چون شیخ بهایی بوده استو علاوه بر وجود چند شعر و نوشته طنزآمیز در میان آثار او، گرد آوردن و تدوین کشکول و قصه رمزی گربه و موش نیز به تنهایی از توجه شیخ بهایی به ابزار طنز و استفاده از آن در نقد رفتار و گفتار برخی مردمان حکایت دارد. در این مقاله به ظرفیت طنز و نقد اجتماعی و اخلاقی در آثار فارسی بهایی پرداخته ایم.

شیخ بهایی، کشکول، گربه و موش، طنز، انتقاد، ریا