ریحانه صالح آبادی - دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیای سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد

مرزها پدیده هایی هستند که اساسا از نظر ماهیت ساخته دست بشر محسوب می شوند در زمینه مطالعات جغرافیای سیاسی مرز به عنوان یک موضوع محوری و بسیار مهم شناخته می شود در این میان مرزهای طبیعی نمایانگر جدایی دو واحد سیاسی از یکدیگر هستند. همانگونه که آب باعث شکل گیری و تکوین تمدن ها شده است فقدان آن هم باعث درگیری و نابودی واحدهای سیاسی می گردد . در کشور ما با توجه به واقع شدن در منطقه خاورمیانه و مسیر جریان هوای گرم جنب حاره ای دسترسی به منابع آبی به یکی از راهبردی ترین اهداف ملی کشور تبدیل شده است. ایران دارای تنوع مرزی بسیاری با همسایگان است . یکی از این نوع مرزها مرزهای آبی و رودخانه ای است که در حال حاضر پرتنش ترین آن مرز میان ایران و افغانستان می باشد. مرزهای بین المللی ایران و افغانستان را بخشی از رود هیرمند تشکیل می دهد . این مرز سال های زیادی است که مورد پذیرش دو همسایه قرار گرفته است. اما اختلافات زیادی بر سر چگونگی تقسیم آب هیرمند و دیگر حقوق مربوط به این رودخانه که از کوه های هندوکش سرچشمه گرفته و پس از طی 1100 کیلومتر به دریاچه هامون در سیستان می ریزد هنوز وجود دارد و بحث برانگیز است. ضریب وابستگی به منابع آب با منشا خارج از کشور در بعد ملی رقم ناچیزی است اما در بعد منطقه ای رقم بسیار بالا و حیاتی است به طوری که ضریب وابستگی استان سیستان در شرق کشور به آب رود هیرمند 100% است. این رود برای ایران به عنوان یک محیط آندروئیک که حوضه آبگیرش جداست بسیار مهم و قابل توجه است. با توجه به تعیین مرز توسط دولت استعمارگر انگلستان بر روی قسمت تغییر پذیر این رود با گذشت نزدیک به 150 سال از مذاکرات معاهدات مشکلات همچنان به قوت خود باقی است و مدیریت منابع آبی به یک معضل حل نشده تبدیل شده است که در آینده بروز تنش را برای دو کشور ایران و افغانستان بدنبال دارد بنابراین باید قبل از تبدیل شدن به یک بحران منطقه ای (نظیر اروندرود در غرب کشور) توجه ای ویژه به این رود در این منطقه شود. این مقاله با روش توصیفی -تحلیلی به بررسی رژیم حقوقی حاکم بر این رودخانه و تغییرات مورفولوژیکی آن که بر روابط سیاسی دو کشور تاثیر گذار بوده می پردازد . اختلافات بین دو کشور ایران و افغانستان شامل تعیین رژیم حقوقی رودخانه، فرسایش و تغییر پذیری و تغییرات مورفولوژیکی است که اختلاف بر سر تعیین حق آبه را به صورت جدی در پی داشته است.

ایران، افغانستان، هیرمند، اختلافات مرزی