نقش کاربری اراضی بر کیفیت آب های سطحی در حوضه آبریز سد شیرین دره

خصوصیات کیفی آب از مولفه هایی است که ضرورت در نظر گرفتن آن در برنامه ریزی های مربوط به مدیریت منابع آب و همچنین ارزیابی سلامت حوضه های آبخیز و اعمال تغییرات مدیریتی کاملاً احساس شده ولی در کشور ما تاکنون کمتر مورد توجه قرار گرفته است. مدیریت کیفیت آب های سطحی به این دلیل که بیشتر در معرض مستقیم انواع آلاینده ها هستند از اهمیت ویژه ای برخوردار است. به منظور حفظ حیات اکوسیستم رودخانه و سلامت جوامع بهره بردار از منابع آبی لازم است اقداماتی جهت کنترل عوامل آلاینده به خصوص زه آب های کشاورزی و مناطق مسکونی انجام گیرد. لذا، برنامه های پایش کیفیت منابع آب و اقدامات مدیریت کیفی آب در این آبخیز ضرورت دارد. در این تحقیق به بررسی نقش کاربری اراضی بالادست بر کیفیت آب های سطحی در حوضه آبخیز سد شیرین دره پرداخته شده است. این آبخیز با مساحت حدود 1704 کیلومتر مربع در شمال استان خراسان شمالی قرار دارد. در ابتدا روند تغییرات کاربری اراضی آبخیز و متغیرهای کیفیت آب از سال 1973 تا 2011 مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که تغییرات کاربری اراضی بسیار نامحسوس بود. تحلیل روند متغیرهای کیفیت آب در دوره آماری 1390-1352 در ایستگاه هیدرومتری قتلیش با آزمون من-کندال نشان داد که از یازده متغیر کیفیت آب، یک متغیر (کلسیم) روند افزایشی دارد و ده متغیر ((HCO(3), Cl, SO(4), Mg, Na, SAR, TDS, EC, pH, CO(3) بدون روند هستند. نتایج بررسی ارتباط متغیرهای کیفیت با کاربری اراضی، بیانگر تأثیر کم کاربری اراضی بر تغییرات مکانی و زمانی متغیرهای کیفیت آب های سطحی حوضه آبریز سد شیرین دره است. از جمله دلایل این نتیجه خلاف انتظار، می توان به شرایط نمونه برداری و اندازه گیری متغیرها اشاره نمود. بررسی تاریخ نمونه برداری های کیفیت آب و مقادیر دبی های جریان متناظر در ایستگاه هیدرومتری قتلیش نشان داد که نمونه برداری ها اکثراً در شرایط وقوع دبی پایه و عدم وجود رواناب سطحی(سیلاب) صورت گرفته است. جریان پایه رودخانه ها غالباً از آبهای زیرزمینی منشاء می گیرند. در صورتیکه اثر کاربری ها، بیشتر در رواناب های سطحی مشهود است. بنابراین پیشنهاد می گردد که آمار برداری و ثبت متغیرهای کیفیت آب در ایستگاه های پایش جریان در زمان وقوع رواناب ها نیز صورت گیرد.

Keywords:

کیفیت آب , پوشش/کاربری اراضی , آزمون من-کندال , حوضه آبخیز سد شیرین دره