متین باستان فرد - کارشناس ارشد معماری، عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی شاهرود،
کتایون تقی زاده - دکتری معماری، دانشیار دانشکده معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران
حسین جمیلی - کارشناس ارشد معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد

بشر از پیش از تاریخ تا دوران معاصر، سکونت ها و بناهای گنبدی شکلی را با استفاده از مصالح موجود در محل ساخته استت. اگترچه به طور دقیق معلوم نیست که اولین گنبد چه زمانی ساخته شده ، نمونه های پراکنده از سازه های گنبدی شکل اولیه کشت شدهاست.گنبد یک نمونه ویژه از سازه های سه بعدی است. حداکثر فضا را با حداقل سطح خارجی محصور می کند و از جهت استفاده از مصالح می تواند بسیار اقتصادی باشد. یک گنبد در دو جهت دارای انحناست و در نتیجته یکتی از بهینه ترین اشتکای برای پوشاندن فضاهای بسیار بزرگ است.گنبد در معماری ایرانی نیز پیشینه ای طولانی دارد وگنبدها در ابتدای امر به دلیل الزامات اقلیمی و سازهای، وبا استفاده از مصالحی بومی شکل گرفتند. گنبد در این نوع معماری، اگرچه ارتباطی گریز ناپذیر با سایر عناصری دارد که بته عملکترد و سازه معماری معنامی بخشد، ولی خود به تنهایی رمز و رازها و نیز گفته ها و ناگفته هائی را در بر دارد که خود بحث دیگری را طلب می کنتد. در گذشته نقوش وطرح های بدیع بر روی گنبدها ساخته شده از خشت وآجر به زیباترین نحو خودنمایی کرده، و به واسطه این تزئینات ونقوش،گنبد نقش زیباشناختی خود را دوچندان می کرد. اما در معماری عصر حاضر تغییر مصالح رایج ساختمانی از آجر و خشت به فولاد وبتن، و به دنبای آن تغییر شیوه برپایی گنبدها ، مباحث جدید را فترا روی محققین ومعماران قرار داده استت، و استفاده از سازه های فضاکار، به عنوان یکی از بهینه ترین روش های اجرای سازه های گنبدی برای پوشش دهانه های بزرگ مورد توجه قرار گرفته است. در این راستا تاشهپردازی نقوش اسلیمی ایرانی در قالب گنبدهای فضاکار، موردی است که در این نوشتار دنبای می شود.

گنبد، تزئینات، نقوش ایرانی اسلیمی، هندسه، سازه فضاکار، گنبد مصلا اصفهان