رضا شریعتی - استاد حوزه علمیه اصفهان و دانشجویی دکتری مدیریت بازرگانی

یکی از متداولترین رفتارهای اقتصادی بشر در ارتباط با همنوعان خویش، داد و ستد، بازرگانی و معاملات تجاری است. تجارت در سازه ترین نگاه، مبادله کالا و خدمات بمنظور کسب درآمد (پول) است . زندگی انسان مملو از فرایندهای تجاری بوده و تجارت بامیلیونها شکل متفاوت در زندگی بشریت نمود پیدا کرده است. بطور کلی، مقررات مربوط به معاملات تجاری، ازجمله احکام امضایی دین اسلام است. اما از انجا که شریعت مقدس اسلام مبتنی بر اصول یکتاپرستی و برابر انسانها است و ، دنیا را مزرعه آخرت می داند، ضوابطی عادلانه و ویژه را بر روابط اقتصادی و مبادلات بازرگانی وضع فرموده است. اسلام روابط ظالمانه اقتصادی را مولود استبداد شیطنت آمیز زمامداران خودسر و زمینه اصلی فساد و مولد اکثر آسیب های اجتماعی نظیر خودکشی، قتل، طلاق، اعتیاد، فحشا، حرام خواری و غیره می داند و همواره بر توزیع عادلانه ثروت در بین مردم بعنوان عبادالهی و برآبادانی شهرها بعنوان بلاد الهی تاکید می نماید. در روایت اسلامی آمده است که تجارت موجب توانگری و فزونی عقل و عزت استو نیز آن کسی که به جهت بی نیازی از مردم و تامین خانواده و نیکی به همسایگان به طلب معاش برود و روز قیمت چهره ای چون ماه درخشنده خواهد داشت. و نیز در روایت بازرگان و کسبه به آموختن فقه و پرهیز از ربا و راستگویی و مدارا با مردم امر شده اند. بعلاوه تجارت به عنوان نوعی فعالیت اقتصادی یک عمل حقوقی مسئولیت آور است. لذا دین مبین اسلام به لحاظ مصالحی آن را محدود به یک سلسله موازین و مقررات نموده است که داد و ستد را شکل و رنگ جدیدی می دهند. در حقیقت رابطه تجارت و فقه رابطه ای تنگاتنگ و پیوسته است، آن چنانکه بدون توجه به مبادی فقهی مطروحه در مکتب اسلام نمی توان نظریه اقتصادی یا تجاری دقیق یا برنامه صحیح ومنسجمی راجهت فعالیت های اقتصادی طرح کرد.