انگشت نگاری ژنتیکی لاله ها (Tulipa spp.) ولاله های واژگون (Fritillariaspp.) ایران

جنسهای «لاله» (Tulipa spp.) و لاله واژگون (Fritillaria spp.) از تنوع گونهای و پراکندگی جغرافیایی بسیار بالایی در کشور ایران برخوردار هستند و بر این اساس از دیرباز ایران بهعنوان مرکز اولیه تنوع ژنتیکی این دو جنس شناخته میشود. لالهها و لالههای واژگون بهعنوان گیاهان زینتی و در برخی موارد دارویی بسیار مهم در سطح دنیا شناخته میشوند و امروزه ارقام زیادی به صورت تجاری در دسترس میباشند. به منظور انگشت نگاری ژنتیکی لاله ها و لاله های واژگون ایران، تعداد 47 ژنوتیپ لاله و 44 ژنوتیپ لاله واژگون هر کدام از 9 گونه مختلف از رویشگاههای طبیعی خود واقع در 13 استان کشور جمعآوری شدند. بررسی تنوع ژنتیکی در ژنوتیپهای لاله با استفاده نشانگر AFLP و کاربرد 12 ترکیب آغازگری مختلف صورت پذیرفت. ارزیابیهای فیلوژنتیکی گونه های مختلف لاله واژگون نیز بر اساس توالی دو ناحیه ITS در سطح DNA هسته ای و trnL-trnF کلروپلاستی انجام شد. نتایج نشان داد که گونه های مختلف لاله، در سه گروه جداگانه قرار گرفتند. اعضاء زیرجنسهای (T. montana) Petilanium و Eriostemone ا (T. humilis و T. biflora) دریک گروه جای گرفتند؛ در حالیکه گروه دوم از دو زیرجنس Tulipa ا (T. hoogiana،T. sys و T. schrenkii) و Clusianae ا (T. micheliana و T.clusiana) تشکیل شد . ژنوتیپهای گونه T. biebersteini نیز بهتنهایی یک گروه جداگانه را تشکیل دادند. همچنین نتایج نشاندهنده تنوع ژنتیکی گسترده و فاصله ژنتیکی بالایی (0/32-0/08) در میان ژنوتیپ های مختلف لاله بود. ژنوتیپهای لاله واژگون نیز در دو گروه مختلف جای گرفتند؛ اگرچه ژنوتیپهای زیرجنسهای Petilium ا (F.imperialis و F. raddeana) و Theresia (F. persica در یک گروه قرار گرفتند، ا ما دو گونه اول در یک زیرشاخه و گونه F. persica نیز در زیر شاخهای مستقل جای گرفت. شاخه دوم نیز در بردارنده اعضاء دو زیرجنس Fritillaria ا (،zagrica، reuteri ،strausii ،kotschyana ،crassifolia) و (F. gibbosa)Rhinopetalum بود. جمعیتهای موجود در هر شاخه از الگوی منطقی نسبی پیروی نموده و بر اساس اختصاصات اقلیمی توزیع پیدا کردند. این تحقیق تنها مطالعه موجود بر فیلوژنی لاله های واژگون ایران، و همچنین تنها تحقیق موجود در زمینه فیلوژنی گونه های اندمیک F. kotschyana، F.straussii، F. zagrica و F. imperialislutea maxima در سطح دنیا میباشد؛ که پیش از این گزارشی در مورد دسته بندی فیلوژنتیکی آنها موجود نبوده است. پراکنش جغرافیایی و تنوع ژنتیکی بالای موجود در میان لالهها و لالههای واژگون ایران تایید کننده تئوریهایی است که از ایران به عنوان مرکز نخستین تنوع ژنتیکی این دو جنس یاد میکنند. به علاوه تنوع ژنتیکی بالای موجود در میان این ژنوتیپها میتواند به عنوان ابزاری سودمند در راستای انجام برنامه های اصلاحی بهمنظور حفظ و بهبود و همچنین استفاده تجاری پایدار از این سرمایه های ملی مورد استفاده قرار گیرد.