علیرضا اسلامی - دکترای مهندسی منابع آب، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری- تهران،
علیرضا شکوهی - دانشیار گروه مهندسی آب، دانشگاه بین المللی امام خمینی- قزوین

در این سالها شاخص های خشکسالی هواشناسی مورد توجه بسیاری از محققان و کارشناسان امر در کشورهای مختلف جهان و نیز ایران بوده است. در این میان شاخص بارش استاندارد(SPI) بیشترین کاربرد را داشته است. در واقع ویژگی های این شاخص و همچنین سهولت محاسبه آن براساس یک متغیر، باعث کاربرد وسیع این شاخص گردیده است. بررسی های انجام شده بیانگر برخی ضعف ها و ناکارآمدی های این شاخص در کشور پهناوری مثل ایران به ویژه در مناطق شبه مدیترانه ای می باشد. در این تحقیق کارایی این شاخص نسبت به دیگر شاخص های مبتنی بر عامل بارندگی از جمله MCZI، CZI، ZSI، PNI، SIAP و Deciles مورد بررسی قرار گرفته است. بدین منظور دوره های خشکسالی، نرمال و ترسالی با استفاده از داده های بارندگی ماهانه و سالانه 25 ایستگاه هواشناسی در سه منطقه همگن هیدرولوژیکی واقع در استان مازندران، برای یک دوره 31 ساله تعیین گردید. سپس وضعیت های تعیین شده برای هریک از وقایع با استفاده از شاخص های خشکسالی مورد نظر با هر یک از وضعیت های هواشناسی بدست آمده در روش مرجع مقایسه گردید. بررسی ها نشان داد که شاخص های CZI، ZSI و MCZI کارایی مشابه همدیگر و نتایجی نزدیک به روش SPI دارند. تحلیل وضعیت های مختلف هواشناسی با استفاده از SPI در مقایسه با دیگر شاخص ها گویای حساسیت کمتر این شاخص در تشخیص کلاس های خشکسالی با وضعیت های شدید و بسیار شدید بود. مهمترین نتیجه ای که از این تحقیق بدست آمد و تا کنون مور توجه قرار نگرفته است آن است که پهنای باند نرمال در روش SPI بسیار بزرگ است که این امر در مناطق شبه مدیترانه ای منجر به برآورد دست پایین خشکسالی می شود. نتایج این بررسی برتری روش دهک ها (Deciles Method) را نسبت به سایر روش ها به ویژه روش SPI در هر سه منطقه همگن، نشان داد. مطلب مهم قابل استنباط از این تحقیق تغییر نگرش در بکارگیری و یا ارائه تنها یک شاخص خشکسالی هواشناسی برای یک کشور است. بگونه ای که الزام بررسی بیشتر و بکارگیری شاخص های متناسب با مناطق مختلف آب و هوایی و نیز توجه به مشخصه های سری های زمانی مورد تحلیل را یادآور می شود.

شاخص های خشکسالی هواشناسی، شاخص بارش استاندارد، روش دهک ها، میانگین متحرک، شبه مدیترانه ای