سهیلا مهرادفر - دانش اموخته کارشناسی ارشد تکنولوژی آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمانشاه
حسین مهدی زاده - دکترای تکنولوژی آموزشی و استادیار دانشگاه ایلام

نقشه های مفهومی یک ابزار مفید شناختی برای ارتقاء سطح یادگیری و تفکر انتقادی دانش آموزان با تشویق آنان ببرای پردازش عمیق اطلاعات به منظور فهمیدن است اگرچه هنوز درک محدودی از اثرات شیوه های متفاوت اجرای آن و بخصوص مقایسه نقشه های مفهومی استدلالی در مقایسه با نقشه های مفهومی ساده وجود دارد این پژوهش با هدف مقایسه تاثیر نقشه های مفهومی ساده و نقشه های مفهومی استدلالی بر ارتقا سطح مهارت های استدلال و تفکر انتقادی دانش اموزان دوره راهنمایی انجام گرفت آزمودنی های این پژوهش تعداد 52 نفر از دانش اموزان سال دوم راهنمایی استان کردستان در سال تحصیلی 93-92 است که به شیوه خوشه ای دو مرحله ای انتخاب و بر اساس اصل انتساب تصادفی در گروه های آزمایشی (26 نفر گروه نقشه های ساده، 26 نفر گروه نقشه های مفهومی استدلالی) جایگزین شدند ابزار اندازه گیری بکار گرفته شده برای اندازه گیری سطح تفکر انتقادی نسخه ساده شده و تعدیل یافته آزمون واتسون و گلیزر (فرم الف) است که در 5 بخش 16 سوالی تنظیم شده و مهارت های تفکر منطقی را در 5 حیطه : «استنباط»، «شناسایی مفروضات»، «استنتاج»، «توانایی تعبیر و تفسیر» و «ارزشیابی استدلال منطقی» می سنجد. پایایی ابزار با محاسبه ضریب آلفای کرونباخ معادل (0/75) برای کل پرسشنامه ، (0/72) مهارت استنباط ، (0/74) مهارت شناسایی مفروضات ، (0/78) مهارت استنتاج، (0/70) مهارت توانایی تعبیر و تفسیر و (0/73) مهارت ارزشیابی استدلال های منطقی در حد قابل قبول برآورد گردید تحلیل داده های این پژوهش در قالب آزمون آماری تحلیل کوواریانس نشان داد که شیوه بکارگیری نقشه های مفهومی به طور معنی داری بر سطح تفکر انتقادی در کل و دو خرده مهارت مهارت شناسایی مفروضات و استنتاج موثر ست و محاسبه مجذور اتا میزان تاثیر آن را .... تعیین نمود. دقت در میانگین پس آزمون ها پس از تعدیل اثر پیش آزمون حاکی از تاثیر بیشتر اموزش با استفاده از نقشه های مفهومی استدلالی نسبت به روش نقشه های مفهومی ساده بر ارتقاء سطح تفکر انتقادی و دو خرده مهارت شناسایی مفروضات و استنتاج و عدم تفاوت در سه خرده مهارت استنباط ، تعبیر و تفسیر و ارزشیابی استدلال های منطقی می باشد.

نقشه های مفهومی ساده، نقشه های مفهومی استدلالی، مهارت های استدلال، تفکر انتقادی