علیرضا گودرزی - دانشجوی دکتری باستانشناسی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران
محمد جلیلی - مربی گروه معماری، واحد بروجرد، دانشگاه آزاد اسلامی بروجرد، ایران

بدون تردید بافت تاریخی شهرها شرایط بسیار مطلوبی را در مطالعه سازمان اجتماعی سازندگانشان فراهم می سازند. شهرهای ایران به بهترین وجه انعکاس دهنده فرهنگ و شیوه زندگی مردمانی هستند که در احداث و استمرار حیاتشان نقش آفرین بوده اند.شهر بروجردنیز برخلاف الگوی استقرار کوچ نشینی حاکم بر شرق زاگرس مرکزی در طی اعصار گذشته، بدلیل موقعیت ویژه جغرافیایی از سابقهشهرنشینی کهنی برخوردار بوده و از شهرهای تاریخی ایران محسوب می شود. مطالعات باستانشناسی موید آن است که این شهر در قرون اولیه اسلامی با محوریت مسجد جامع، راسته بازاری در جانب جنوب آن و ارگ حکومتی شکل گرفته و به وسیله ی برج و بارو محصورگشته بود.در حال حاضر بافت تاریخی بروجرد شامل بناهای متنوعی از دوره سلجوقی تا پهلوی اول است. بروجرد باتوجه به بناهایباقیمانده در بافت قدیم آن و متون تاریخی، در اواخر سلجوقی و دوره ی قاجار به اوج شکوفایی خود رسیده است.فرض بر آن است که هر یک از محلات چهارگانه شهر مورد مطالعه یکی از طبقات چهارگانه عصر قاجار را در خود جای می داده است. به عبارت دیگر بافتتاریخی بروجرد نظام اجتماعی عصر قاجار را در خود منعکس ساخته است. بصورتیکه محله ی صوفیان در برگیرنده ی تجار مرفعه، محلهی یخچال کارکنان حکومتی و محله های دودانگه و رازان اقشار کم در آمد شهر را شامل می شده است. بناهای بجا مانده در این محلات و گزارش بازدید کنندگان قاجاری از بروجرد، وجود این سازمان اجتماعی را تایید می کنند. در این پژوهش 18 مورد از خانه های قاجاریبروجرد که بیشتر در محله اعیان نشین صوفیان قرار داشته، انتخاب و مورد بررسی قرار گرفت. نتیجه مطالعات نشان داد که یک سنتمعماری بومی دستور شده بر ساخت و سازهای مسکونی بروجرد دوره قاجار حاکم بوده که باعث خلق آثار شاخصی شده است.همچنین از لحاظ ساختاری این بناها به بهترین نحو با شرایط اقلیمی حاکم بر منطقه بروجرد تنظیم شده اند.

بروجرد، دوره قاجار، خانه های تاریخی، تنظیم شرایط محیطی، باستان شناسی شهری