رضا رضالو - عضو هیئت علمی گروه باستان شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی، ایران
مهتاب دادخواه - دانشجوی دکترای باستان شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی،
مهتاب اسلامی نسب - دانشجوی دکترای باستان شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی، ایران

یک اثر معماری علاوه بر نمایش مهارت های فنی و هنری، آئینه تمام نمای جریانهای زندگی معاصر خود است. فراز و نشیب خانه های بزرگ و کوچک، کوچه پس کوچه ها، و بناهای آجری و خشتی یادواره مردمانی است که در روزگاران پیشین می زیسته اند و در هر گوشه ای از این بناها وآثار باشکوه شعور و تفکری بس عمیق را به نمایش گذارده اند که دقت نظر اسلاف و نیاکان ما را بیان می کند. در یک معماری مطلوب، عملکرد بناتعیین کننده شکل و فرم است و جنبه های هنری و فنی از تبعات طبیعی آنند. هنر معمار در نهایت شکل دادن به فضا براساس آرمانها و نیازمندیهای انسان است. اگر معمار ایرانی خود را موظف میدانست که آگاهی کاملی از آداب و رسوم و روحیات ساکنان به دست آورد یا مناسبترین مصالح را برای مناطق جغرافیای متفاوت بشناسد و به کار برد، رعایت این همه برای حفظ شأن و منزلت انسان بوده و نه چیز دیگر تا به این وسیله در خانه خود با آرامش خیال زندگی کند. علاوه بر این معماری جزیی از زندگی بشر بوده و در بستر زمان و مکان جاری است و ارتباط متقابل با آداب و رسوم،فرهنگ، اقلیم، سنن تاریخی و قومی دارد و لذا نمی تواند خارج از تأثیر زمان قرار گیرد. در بررسی معماری مسکونی در طول زمان دو نوع تغییر کاملا مشهود است . اول تغییراتی طبیعی که بطیء و کند بوده و در طول زمان به جهت ضرورت ها و نیازهایی که در جامعه پیدا شده وجه یا وجوهی از معماری مسکونی متناسب با آنها دچار تغییر شده است. اما برای نوع دیگر تغییر باید اصطلاح غیر طبیعی یا دیگر خواسته را به کار برد، زیرا این تغییرنه تنها برای نیازها و ضرورتهای جامعه پاسخی ندارد بلکه مشکلات جدیدی به وجود می آورد که حل آنها مستلزم سرمایه گزاریهای مادی و معنوی بسیاری می باشد. در این مقاله سیر تاریخی خانه های ایرانی به اجمال مورد بررسی قرار می گیرد و با توجه به ورود فرهنگ و تاثیرات یکباره فرهنگی حاصل از ورود اسلام به ایران، ویژگی ها، مشخصه های ظاهری و نتایج این تاثیرات در مسکن مورد بحث، بررسی و تحلیل قرار گرفته و سپس به ضرورت احیا و حفظ این شاخصه های فرهنگی در معماری مسکونی ایرانی میپردازیم.

معماری مسکونی، سیر تاریخی، فرهنگ اسلامی