حسین شیخ حسنی - استادیار دانشگاه پیام نور

در دنیای امروز شهرنشینی با همه ابعاد وجودی اش با گام های بلندی به جلو می رود و مدیران شهری با توجه به گسترششهرنشینی و ضرورت داشتن شهرهائی ایمن،سبز و پاک تلاش می کنند به انتظارات شهروندان و سازمان ها از شهر ومدیریت شهری پاسخ دهند و برای اداره شهر در فضای متحول شده امروز برنامه ریزی و فعالیت نمایند. برنامه ریزیشهری، به دنبال مشکلات نشأتگرفته از انقلاب صنعتی مطرح شد؛هرچند پیشینه برنامهریزی برای شهر، به گذشته هایبسیار دورتر و شکلگیری نخستین تمدنهای بشری در میانرودان،بین النهرین مصر و هند برمیگردد. در ابتدا، حلمشکلات صنعتی شدن (همچون کمبود مسکن، بهداشت محیط و...) در مداخلات کالبدی دیده می شد. اما، از اواسط دهه 1960 میلادی و با بروز ناکارآمدی اینگونه مداخلات، برنامه ریزی شهری، به سوی مسایل اقتصادی و اجتماعی روی آورد ومباحثی چون عدالت، دموکراسی ،حفاظت ازمحیط زیستو مشارکت مردم در فرایند برنامهریزی شهری مطرح گشت. ابزارهایکالبدی برنامه ریزی شهری، عبارتند از: شبکه معابر، کاربری اراضی، تراکم، محدوده ها، حریم ها ،حمل ونقلشهری،اقتصادشهری،مدیریت شهری،جدایی گزینی اکولوژیک،بافت های فرسوده،حاشیه نشینی،آلونک نشینی ،مساکنغیررسمی وتصرفی،آلودگی های حاد زیست محیطی ،معماری بی هویت ،غیربومی ،سوداگرانه ،فقروفاقه،مخاطرا ت ناشیازحوادث وسوانح و.... جمعیت انسانها روی کره زمین رشد صعودی شتابانی را به خود گرفته است و با توجه به اعمالخودسرانه و خودخواهانه بشریت در روی کره زمین باعث ایجاد آلودگیهای مختلف و تهدیدی برای خود انسانها و دیگرموجودات ساکن آن شده است. امروزه با توجه به آلودگیهای متفاوتی که به علل گوناگونی از جمله فرایند صنعتی شدن،استفاده بی رویه و غیراصولی از منابع و... بر روی این کره خاکی بوجود آمده، رشد زیاد جمعیت و کمبود منابع برای ادامهزندگی نسل حاضر و نسلهای آینده، باعث ایجاد تغییراتی در دیدگاهها و نقطه نظرات توسعه شده است . دیدگاهی که در کناررسیدن به توسعه اقتصادی- اجتماعی و بهبود کیفیت زندگی انسان، ارزش و اعتباری ویژه برای حفظ کیفیت محیط زیست انسانها و سایر موجودات قائل است. در بحث برنامه ریزی شهرها که محیط زندگی عده کثیری از انسانها می باشند نیزمباحث تئوریک و عملی این نظریه وارد شده است واژه توسعه پایدار در مفهوم گسترده آن به معنی اداره و بهره برداریصحیح و کارآمد از منابع پایه، طبیعی، مالی و نیروی انسانی برای دستیابی به الگوی مصرف مطلوب است که با بکارگیریامکانات فنی و ساختار و تشکیلات مناسب برای رفع نیاز نسل امروز و آینده بطور مستمر و رضایت بخش امکان پذیر می شود .نظریه توسعه پایدار شهری، حاصل بحث های طرفداران محیط زیست درباره مسایل زیست محیطی بخصوص محیط زیستشهری است. این نظریه موضوعهایی از قبیل جلوگیری از آلودگیهای محیط شهری و ناحیه ای، کاهش ظرفیهای تولیدمحلی، ناحیه ای و ملی، حمایت از بافتها و عدم حمیت از توسعه های زیان آور و از بین بردن شکاف میان فقر و غنی رامطرح می کند. همچنین راه رسیدن به این اهداف را برنامه ریزیهای شهری- روستایی، ناحیه ای و ملی که برابر قانون،کنترل کاربریها و کنترل بیشتر در شهر و روستاست می داند، این نظریه به مثابه دیدگاهی راهبردی به نقش دولت در اینبرنامه ریزیها اهمیت بسیاری می دهد و معتقد است دولت باید از محیط زیست شهری حمایت همه جانبه ای کنند توسعهشهری پایدار سلامت اجتماعی و اکولوژیکی بلندمدت شهرها را بهبود می بخشد بر این اساس راستاهای اصلی پایداریشهری باید زمینه هایی از قبیل احیاء سیستمهای اکولوژی بومی و طبیعی، اقتصاد پایدار، کاربری فشرده و با کارایی بیشتر،وسیله نقلیه شخصی کمتر دسترسی آسانتر، استفاده درست از منابع، حفظ فرهنگ بومی و محلی، مشارکت مردمی وخودجوش، اکولوژی اجتماعی سالم، مسکن و محیط زندگی مناسب را دربرگیرد .تاریخ کشورمامملوازحوادث تلخ وشیرین است که درمسیری پرفرازونشیب درطول زمان به شرایط امروزین رسیدهاست.بانگرشی دقیق به تاریخ شهرهای کشور وتحلیلی ژرف درنظراول درمی یابیم شهربه عنوان پدیده ای انسانی، اجتماعی،اقلیمی ، اقتصادی ، فرهنگی وکالبدی جلوه گر می شود. درتحقیق حاضرضمن اشاره به تاریخ وفلسفه برنامه ریزی شهریدرجهان ومعضلات گریبانگیرشهرهاوخاستگاه برنامه ریزی شهری ایران ومسائل معضلات نقات قوت وضعف شهرنشینیوبرنامه ریزی شهری درایران متضمن راهبردها می پردازیم روش تحقیق کتابخانه ای تاریخی پس رویدادی ومشاهده ایوروش تحلیل سیستمی واکولوژیک بوده است.

توسعه پایدار شهری، گسترش شهرنشینی ، مسایل زیست محیطی شهرها،فرازونشیب تاریخ شهری، شهربه عنوان پدیده ای انسانی، تحلیل سیستمی واکولوژیک شهر