محمدباقر بهشتی - استاد، دانشکده اقتصاد، دانشگاه تبریز
لیلا نصرالهی وسطی - دانشجوی دکتری جامعه شناسی اقتصادی و توسعه، دانشکده حقوق و علوم اجتماعی، دانشگاه تبریز

نظریه های توسعه ریشه در سنت های نظری گذشته به ویژه در اواخر قرن نوزده و اوایل قرن بیستم دارد. در این میانسهم آراء برخی از اندیشمندان از جمله مارکس بیش از سایرین است. کارل مارکس منبع الهام نظریه های وابستگی،نظریات نئو مارکسیستی، و نظریات نظام جهانی بوده است. مارکسیسم کلاسیک (آرای مارکس ، لنین و لوکزامبورگ)تحلیل دقیقی از توسعه نیافتگی عرضه نمی کند. از در هم آمیختن نظریه های سنتی مارکسیستی با تحلیلهای اقتصادیمربوط به اقتصادهای توسعه نیافته ، الگوی نظریه پردازی نئومارکسیسم شکل گرفت . نئومارکسیست ها ایده مارکس را(مستعمره شدن باعث رشد اقتصادی کشورهای در حال توسعه شده است) برای کشورهای در حال توسعه قبول ندارند.در این مکتب اعتقاد بر این است که برای مطالعه توسعه نیافتگی ابتدا باید توسعه یافتگی را مطالعه کرد. نظریه پردازانمکتب وابستگی و نظام جهانی در این تقسیم بندی جای می گیرند. این نوشتار تلاش دارد تا دیدگاه مارکسیست ها ونئومارکسیست ها در مورد توسعه را مرور کرده و نقدهای وارد بر نظریه های موجود در این دو نحله فکری را ارائه کند.بدین منظور از رویکردی توصیفی-تحلیلی برای دستیابی به هدف پژوهش بهره گرفته شد. مرور نظریات موجود بیانگرآن بود که به باور مارکسیست ها، مناطق دور افتاده دنیا توسعه نیافته اند تا زمانی که توسط سرمایه داری توسعه یابند.نئومارکسیستها این نظر مارکس در مورد کشورهای در حال توسعه را به چالش می کشند. می توان جمع بندی کردکه نئومارکسیسم از دل مارکسیسم کلاسیک بیرون آمده است و به شدت وابسته به نظریه امپریالیستی لنین می باشدتا وضعیت توسعه نیافتگی بیشتر کشورهای جهان سوم امروز را تشریح نماید. وجه تمایز بین نظریه های مارکسیستی ونئومارکسیستی توسعه منوط به تفسیر آنها از موضوع امپریالیسم است. مارکسیست ارتدکس، نئومارکسیست ها را نقدکرده و معتقدند که آنها از دیدگاه های مارکسیسم کلاسیک (بویژه نوع سرمایه داری تولید) فاصله گرفته اند.

توسعه، مارکسیسم، نئومارکسیسم، جامعه شناسی