بررسی اثرات زیست محیطی اسکان عشایر بر پوشش گیاهی مراتع دشت بکان

اسکان عشایر با مفهوم برنامه ریزی سازمان یافته فضایی، اجتماعی و اقتصادی با امکان توسعه منابع انسانی و حمایت از مراتع یکی از راه حل های توسط دولت در امر حمایت از عشایر و حفاظت منابع طبیعی کشور می باشد . در این راستا طرح اسکان عشایر دشت بکان استان فارس با هدف رفع مشکلات متعدد دامداری و کوچ از طرف سازمان امور عشایر برنامه ریزی شد این طرح در قالب توسعه شهرک های مسکونی برای تغییر زندگی کوچ نشینی به یکجانشینی همراه با تغییر نظام معیشتی از دامداری به کشاورزی - دامپروری طراحی شد. پیش بینی شده بود که در یک دوره گذر 5 ساله با واگذاری حدود 5000 هکتار از مراتع و چمنزارهای منطقه جهت زراعت به خانواده های عشایری تغییر الگوی معیشتی و اسکان عشایر انجام پذیرد. نظر به اهمیت طرح اسکان عشایر به عنوان راه حلی برای بهبود وضع عشایر و حفظ مراتع اقدام به ارزیابی اثرات زیست محیطی از طریق مطالعات پوشش گیاهی گردید. جهت بررسی پوشش گیاهی ابتدا محدوده مراتع را در ییلاق و قشلاق در مقیاس 1:50000 مشخص و تیپ بندی نموده سپس پارامترهای پوشش و تولید گونه های گیاهی برای هر تیپ اندازه گیری و ظرفیت مراتع تعیین شد . شاخص های وضعیت مرتع و گرایش آن نیز در هر تیپ به صورت مجزا در مراتع ییلاقی و قشلاقی ارزیابی گردید مطالعات انجام شده نشان داد که پس از گذشت سال ها اجرای طرح اثرات زیست محیطی قابل توجهی به همراه داشته است. به طور خلاصه نتایج ارزیابی وضعیت و گرایش مراتع حاکی از این نکته است که عمده سطح مراتع در ییلاق دارای وضعیت ضعیف و گرایش منفی می باشند گرچه وضعیت مراتع قشلاقی نیز ضعیف ارزیابی شده است اما گرایش ثابت و مثبت فراوانی بیشتری را در این مراتع به خود اختصاص می دهند. از آنجا که منطقه اسکان عشایر مراتع ییلاقی آنها را در بر می گیرد تبدیل بخشی از این مراتع به زمین های زراعی از وسعت آنها کاسته و به تبع آن فشار چرای دام بر قسمت های باقیمانده افزایش می یابد. در نتیجه تبدیل 5000 هکتار مرتع دشتی به اراضی زراعی با تولید قابل استفاده 665/5 کیلوگرم علوفه خشک در هکتار منبع غذایی 24648 واحد دامی در یک دوره چرایی سه ماهه از بین رفته است. با این حساب ظرفیت مراتع حوزه بکان از 75364 واحد دامی در یک دوره چرایی سه ماهه، به 50716 واحد دامی تنزل یافته است. اگر فرض شود قبل از تبدیل کاربری اراضی ظرفیت چرا با تعداد دام در تعادل بوده است اکنون تعادل به هم خورده و فشار چرا بیشتر از تبدیل کاربری اراضی ظرفیت چرا با تعداد دام در تعادل بوده است اکنون تعادل به هم خورده و فشار چرا بیش از 20% افزایش یافته است . به عبارتی تراکم دام از 2/34 واحد دامی در ماه در هکتار (75364 واحد دامی در 26570/5 هکتار مربع) رسیده است. در ضمن مدت حضر دام به علت اسکان دامداران در منطقه طولانی تر شده است. همچنین از آنجا که عشایر ساکن به مشاغل جنبی می پردازند فرصت کافی مدیریت مرتع را نداشته و وضعیت مرتع دستخوش تغییر می گردد تمرکز واحدهای مسکونی و عدم جابجایی آن در طول دوره چرا ، تردد دام در اطراف روستاها را افزایش داده و تخریب پوشش در اطراف نقاط تجمع دیده می شود. تاثیر دیگر اجرای طرح، تخریب سطح قابل توجهی از مراتع کوهپایه در اثر احداث جاده ها است. علاوه بر مواد مذکور، زوال پوششی گیاهی و فرسایش ذخایر ژنی منطقه ناشی از تغییر کاربری چمنزارها (محتملا چمنزار بکان منحصر به فرد و گیاهان Butomus و Eleocharis غالبیت دارند که در کمتر چمنزاری دیده می شود ) نیز باید اضافه گردد که عمل تبدیل چمنزارها به اراضی زراعی باعث از بین رفتن چشم اندازهای طبیعی شده و جنبه های اکوتوریستی منطقه نادیده گرفته شده است.

Keywords:

وضعیت و گرایش مر تع , منبه غذایی , ییلاق , قشلاق , واحد دامی , ذخایر ژنی