زهرا شبانی - دانشجو ی دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره)
حسن ذوالفقار زاده - عضو هیات علمی دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)

صورت و معنا در هنر از تعاریف بسیار مهم و پیچیده می باشد. صورت به آن چه از اسماء الهی در عالم ظاهر متجلی می شود تلقی می گردد و رسیدن به معنا، همان حقیقت موجود در پس هر یک از اسماء، امری مهم شمرده می شود. بنابراین هنر اصیل، هنری خواهد بود که همواره انسان را از عالم صورت به عالمی دیگر پیوند می زند. از طرفی هنر اصیل نه تنها باید از موضوع و مفهومی الهی برخوردار باشد بلکه زبان بیان آن مفهوم،که همان صورت هنر است، نیز باید مطابق با معنای الهیمستتر در آن باشد. یکی از بهترین نمونه ها برای غایت هنر اصیل، هنر ایرانی است که در آن بر سیر از ظاهر به باطن یا به عبارتی از صورت به معنا تاکید شده است. هنر ایرانی چگونه توانسته است این ارتباط میان ظاهر و باطن را برقرار کند؟ در این پژوهش با استفاده از روش تحلیلی توصیفی و استناد به چند نمونه از آثار معماری ایرانی، سعی در پی بردن به شیوه هنر ایرانی در استفاده از ماده به عنوان ابزار به عینیت بخشیدن عالم معنا خواهیم داشت. از آن جا که تاریخ هنر اصیل ایران هرگز از یکتاپرستی جدا نبوده است، سیر رسیدن از کالبد به مفاهیم را می توان به بهترین شکل در معماری اماکن مذهبی دید. نیایشگاهها در ایران پیش از اسلام و در عالیترین مرتبه مساجد پس از اسلام، جایگاهی برای شرافت دوباره بخشیدن به ماده و عالم صورت است. اگر هر یک از هنرهای دینی جهشی از عالم محسوسات برای رسیدن به ذات مشترک هستی ایجاد می کنند، مسجد جهشی دوباره و سیری ملکوتی از رساندن عالم صورت به عالم معنا می باشد. بنابراین نیایشگاهها و مساجد به عنوان بهترین مکان تجلی توانایی معمار ایرانی در رسیدن به ماده دارای معنا، در این مقاله مورد مطالعه قرار خواهند گرفت.

صورت، معنا، دین، هنر، اسلام