رضا سامه - دانشیار دانشکده معماری، دانشگاه امام خمینی(ره)، قزوین، ایران،
مهرناز سادات موفقی - دانشجوی کارشناسی ارشد معماری، دانشگاه علامه دهخدا، قزوین، ایران

اساساً ورود به مقوله معماری و شهرسازی معاصر ما نمی تواند بدون توجه به آثار معماری و شهرسازی گذشته به عنوان یک پیش زمینه امکان پذیر گردد. بنا به گفته ی استاد محمد کریم پیرنیا، بناهای تاریخی هر کشور، بخشی از شناسنامه ی فرهنگ و کارنامه ی مردمی است که در آن زندگی می کرده اند(پیرنیا، 23:1386). توجهی که انسان امروز به آینده دارد و خود را امانت دار «گذشته» برای تحویل به آینده می داند، سبب شده تا برای حفاظت از بناها و میراث پدران خود برآمده و هر چه بیشتر برای جلوگیری از تخریب آنها تلاش کند. اما با آغاز قرن معاصر، شهرنشینی و شهرسازی در ایران به پیروی از شرایط جدید و با تاثیر پذیرفتن از روابطی تازه، اصول اجتماعی و اقتصادی حاکم بر جامعه، آنچنان سریع و شتاب آلود عمل کرد که پس از اندک مدتی شهرهای کشور نه ویژگی های سنتی و اصیل خود را حفظ نموند و نه اصول تازه و علمی بر کالبد، و توسعه آینده شان حکم فرما شد. اگرچه این بافت ها در گذشته به مقتضای زمان دارای عملکردهای منطقی و سلسله مراتبی بوده ولی امروز از لحاظ ساختاری و عملکردی دچار کمبودهایی می باشد و آن گونه که می بایست جوابگوی نیاز ساکنین خود نمی باشد. "محله های شهری" و عناصر مربوط به آن، به خصوص مرکز محله ها، از جمله عرصه هایی هستند که به شدت تحت تأثیر این روند قرار گرفته اند. در این میان بازشناسی مفهوم محله و سپس مرکز محله ها از اهداف اصلی این مقاله هستند. در نهایت در بخش نتیجه گیری به خصوصیات اصلی محله ها و چگونگی ایفای نقش سراهای محله به عنوان مراکز محله و پاتوق های محلی پرداخته می شود. در این خصوص می توان اذعان داشت که این پژوهش ماهیتی توصیفی و تحلیلی داشته و به گردآوری اطلاعات مبتنی بر روش کتابخانه ای و اسنادی می پردازد.

محله، سرای محله، مرکز محله، شهر، شهرسازی در ایران