فرناز فرداد - دانشجوی رشته کارشناسی پیوسته شهرسازی
فریده نقدی - استاد

یکی از مهمترین مسائلی که شهرهای کشورهای در حال توسعه را با بحران مواجه کرده است، مسئله گسترش سکونتگاه هایغیررسمی در آنها می باشد. این سکونتگاه ها با تفاوت در تعریف به عنوان مسکن های کنترل نشده، غصبی، در حال تغییرو تحول، حاشیه ای و خود ساخته خوانده می شوند. طبق برآوردهای صورت گرفته در حدود یک میلیارد نفر، در سرتاسرجهان در این سکونتگاه ها زندگی می کنند. این پهنه ها بستری برای بروز و گسترش ناهنجاری ها و ناپایداری ها هستند.تاکنون تلاش های زیادی برای پاسخگویی به این مسأله صورت گرفته است که دامنه ای از برخوردهای قهری و پاکسازیتا اقدامات بهسازی و توانمند سازی را د ربر می گیرد.شناخت دقیق این سکونتگاه ها از ابعاد مختلف می تواند راهنمایی مناسب برای ارائه راهکارهای ساماندهی آنها باشد.در این راستا و در گام نخست، بکارگیری روشی برای شناسایی پهنه های اسکان غیررسمی که ضمن داشتن شاخص هایسرعت، سهولت و دقت، کم هزینه نیز باشد بسیار ضروری است. هدف از این پژوهش نیز ارائه الگویی با ویژگی هایفو ق الذکر برای شناسایی سکونتگاه های غیررسمی می باشد. روش تحقیق در این مقاله مشتمل بر سه مرحله است. درمرحله نخست با انجام مطالعات کتابخانه ای و بررسی پژوهش های مختلف، ویژگی های عام سکونتگاه های غیررسمی موردبررسی قرار گرفت. مرحله دوم مبتنی بر مطالعات آزمایشگاهی و انجام مدلسازی و مرحله سوم نیز مبتنی بر انجام مطالعاتمیدانی، پرسشگری و بازدید بوده است.در فرآیند مقاله حاضر، ابتدا معیارها و الگویی عام برای شناسایی سکونتگاه های غیررسمی معرفی شده است. سپس براساس ویژگی ها و اطلاعات در دسترس از شهر قزوین ، معیارها به کمیت های قابل سنجش در محیط نرم افزار GIS تبدیلو الگویی ویژه برای شناسایی سکونتگاه های غیررسمی شهر قزوین ارائه شد. الگوی پیشنهادی دو سطحی است. در سطحاول از طریق تلفیق فرآیند تحلیل سلسله مراتبی با محیط GIS و استفاده از قابلیت های تحلیلی این نرم افزار شناساییاولیه صورت گرفت. در سطح دوم با استفاده از داده های حاصل از بازدید میدانی و انجام پرسشگری، شناسایی نهایی ازسکونتگاه های غیررسمی شهر کرج انجام پذیرفت.کاربرد این الگو در شهر قزوین نشان می دهد که این الگو ضمن دارا بودن دقت کافی در شناسایی سکونتگاه های غیررسمی،در کاهش هزینه و زمان نیز بسیار موثر بوده است. همچنین از دیگر نتایج این پژوهش، ارائه روشی برای تبدیل معیارهایکیفی شناسایی سکونتگاه های غیررسمی به معیارهای کمی قابل سنجش در محیط GIS می باشد. الگوی پیشنهادی، قابل تعمیم به دیگر شهرهای کشور نیز می باشد. همچنین می توان با توجه به خصوصیات و ویژگی های سایر شهرهای کشورو میزان و نوع اطلاعات در دسترس از آنها، معیارهای مورد استفاده در سطح اول و دوم الگو را مورد تجدید نظر قرار داد.

سکونتگاه های غیر رسمی ، تحلیل سلسله مراتبی (AHP) ، شهر قزوین ، الگوی شناسایی