مریم بختیاری - کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی

رومن یاکوبسن1، زبان شناس و ادیب ساختارگرا، در «نظریه ی ارتباط» برای زبان شش نقش عاطفی، ترغیبی، ارجاعی، فرازبانی، همدلی و ادبی قائل است. وی همچنین در «وجه غالب» به این موضوع اشاره دارد که مشکل می توان پیامی را یافت که تنها یک نقش داشته باشد. گاه، یکی از نقش ها نسبت به دیگر نقش ها در ردیف اصلی و دیگری در ردیف نقش فرعی قرار می گیرد. این موضوع به عنوان یکی از مباحث زبان شناسی با تکیه بر بحث کاربردشناسی یا همان غرض ثانوی در علم معانی بررسی می شود. در این گفتار پس از معرفی رومن یاکوبسن و تعریف «نظریه ی ارتباط»، «نقش های زبان» و «غرض ثانوی» به شرح و تحلیل آن بر روی ابیات عربی گلستان پرداخته می شود. دستاورد پژوهش حاکی از آن است که سعدی در گلستان، سعی می کند تا از ساختار و نقش های مختلف در عرضه ی احساسات و مواعظ خود بهره برد تا لحن کلامش در کمال نرمی و دلنشینی به مخاطب عرضه شود؛ زیرا بیان مواعظ و پیام های اخلاقی در یک قالب و نقش، باعث ملالت خاطر مخاطب می شود و در نهایت از تأثیر مباحث تعلیمی در اثر، می کاهد.

رومن یاکوبسن، نظریه ی ارتباط، کاربردشناسی، غرض ثانوی، سعدی