سیده مرجان کلانتریان - کارشناس ارشد معماری اسلامی، دانشکده معماری ، دانشگاه سوره تهران.
حمیدرضا فرزان یار - استادیار گروه معماری ، دانشگاه سوره تهران، ایران
محمدرضا اکبریان - استادیار گروه معماری ، دانشگاه سوره تهران، ایران

خانه اولین فضایی است که آدمی در آن احساس تعلق را تجربه می کند. در ورای فرم ظاهری خانه ، معانی پنهان نهفته است. در آنجا است که فرد اولین ارتباط با زندگی و اطراف را تجربه می کند. در پی تغییرات شتابان در شهرنشینی کشور و به خصوص شهر تهران ، سازمان فضایی خانه ها به سرعت دگرگون و متحولشد ؛ تحولاتی که باعث دگرگونی الگوهای فضایی و به دنبال آن تغییر نقش ریز فضاها گردید. در این میان عناصری بهخانه های ایرانی اضافه شد و عناصری از آنها حذف گردید و این تحولات در دوران قاجار و پهلوی بسیار چشمگیر است. این دوران ، دوران تنوع در گرایش های معماری خانه ها است و از این رو دوران قاجار و پهلوی در مقاله حاضر مورد توجهقرار گرفته است. بررسی های انجام شده نشان داده است که نفوذ هنر معماری غرب در تهران و تاثیر پذیری فراوان از آن ،سرانجام به سیر نزولی معماری خانه ها انجامید و به تدریج آنها را تا حد یک معماری بی پیشینه و غیر خودی عقب برد و در دوره پهلوی هم وضع به همین منوال ادامه پیدا کرد.مقاله حاضر در پی یافتن ارزش های از یاد رفته در معماری خانه های تهران ، با بهره گیری از روش تحلیلی – توصیفی ، بهبررسی و مقایسه چند خانه از دوران قاجار و پهلوی و مقایسه شاخصه های آنها با یکدیگر می پردازد. در این راستا ابتدا بهمطالعه خانه و خصایص اصلی آن پرداخته شده و سپس با بررسی میدانی تعدادی از خانه های تاریخی تهران دوران قاجار و پهلوی ، بازشناسی نقش عناصر اصلی آنها مورد توجه قرار داده شده است. اکنون تعداد زیادی از خانه های با ارزش بافت قدیمی تهران در زیر غباری از خاک و تارهای عنکبوت پنهان و خالی از سکنه هستند و یا ساکنان آن متوجه اهمیت و ارزش این بناها نیستند. عدم توجه به تعمیرات اساسی ، گرانی هزینه های تعمیرات ، کمبود استادکاران ماهر ،کم توجهی مسئولان در نیم قرن اخیر به امر احیاء و مرمت ساختمانهای قدیم ، ترغیبنکردن مردم برای ماندن در بافت قدیم جهت ادامه زندگی و حیات طبیعی بافت ، از جمله عوامل اصلی تحولات جمعیتی و فرهنگی بافت می باشند که زمینه ساز تخریب ده ها خانه با ارزش فرهنگی را فراهم کرده است. دراین میان با خانه هاییمواجه می شویم که با وجود شکوه و عظمت ، به دست فراموشی سپرده شده اند و قفلی آهنین بر درهای ورودی آنها زده شده و یا به نحوی راه ورود به آنها مسدود شده است و در این میان وظیفه ما حفظ این میراث فرهنگی با ازرش است که معماری آن روزگاران را به تصویر می کشد.

خانه ، تهران ، قاجار ، پهلوی، بافت قدیم