فرشته اصلانی - کارشناس ارشد بازسازی پس از سانحه، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

خاطره یعنی گذشتههای آدمی. خاطره، دربرگیرندهی اموری است که بر انسان گذشته و آثار آن در ذهن فرد ثبت شده باشد.به بیان دیگر، وقایع گذشته که دیده یا شنیده شده، مشمول تعریف این واژه است. خاطره یعنی شنیدههای گذشته. در تعریف دیگری، ذکر شده خاطره مظروف و محتوایی میباشد که در ظرف ذهن میگنجد. منظور از ظرف ذهن، حافظه یا خاطر آدمی میباشد. خاطرات یک انسان ممکن است بخش مهمی از حافظهی وی را به تسخیر درآورد. خاطره جمعی، صورتی از خاطره است که فردی نیست و توسط گروه در جامعه به اشتراک گذاشته میشود. خاطرات جمعی یعنی بازنمایی و نو کردن گذشتهی یک گروه. به بیان دیگر، به اطلاعاتی اطلاق میشود که بر اساس تجارب و خاطرات مردم یک جامعه باشد. به عقیدهی هالبواکس، این فرد است که به یاد میآورد اما جامعه است که تعیین میکند چه چیزی ارزش به یاد آوردن را دارد. مقاله حاضر با مروری بر تجربههای جهانی بازسازی، به نقش و جایگاه خاطره جمعی در جامعهشناسی بلایا میپردازد. در بررسی تجربههای خارجی، بازسازی پس از سونامی ایالت میاگی در ژاپن، بازسازی پس از حادثه بیلمر در آمستردام هلند، بازسازی فرانسه پس از جنگ دوم جهانی، بازسازی شهر مکزیکو پس از زلزله مکزیک، بازسازی سیسیلی پس از زلزله ایتالیا و بازسازی پس از جنگ داخلی فنلاند از منظر جامعهشناسی بویژه در حوزه خاطره جمعی مرور میشوند. همچنین در بررسی تجربههای داخلی، به بازسازی هویزه و خرمشهر پس از جنگ اشاره میشود. تجربههای بازسازی با پروژه بازسازی پس از سونامی موروهاما واقع در ایالت میاگی آغاز میشود؛ در این پروژه اشاره میشود که خاطره جمعی نقش تعیینکنندهای در پیشگیری از سانحه ایفا میکند. مورد دیگری که مطرح خواهد شد به تجربه جنگ داخلی فنلاند مربوط میشود که در این رخداد، یادآوری یا فراموشی خاطرات جنگ یکی از چالشبرانگیزترین موضوعات است. حادثه بیلمر در آمستردام و نقش خاطره جمعی در پروژه دکومب، از تجارب دیگری است که بررسی و تحلیل میشود. در این قسمت اشاره خواهد شد با وجود حادثه تلخ بیلمر، هدف از پروژه دکومب، انتقال رویدادها و خاطرات جمعی و پیوند گذشته با حال است. پروژه دیگر، بازسازی سیسیلی پس از زلزله ایتالیاست که دلایل ناموفق بودن بازسازی آن به تفصیل اشاره میشود. در بررسی تجربههای داخلی، قابل ذکر است که در شهرهای ایران، پس از آغاز روند مدرنیزاسیون 2، بسیاری از خاطرات جمعی، قربانی تحمیل شبکهی شطرنجی خیابانبندی به شبکهی ارگانیک بافتهای سنتی گشت. متأسفانه به نظر میرسد این روند کم و بیش تا دوران کنونی نیز همچنان ادامه یافته است