محمد شکیبا - دانشجوی کارشناسی ارشد رشته علوم محیط زیست دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی – تهران
جلال ولی الهی - استاد راهنما

شهرستان پیرانشهر در شمال غربی ایران در جنوب غربی استان آذر بایجان غربی در فاصله بسیار نزدیک با مرز کشور عراق (اقلیم کردستان) واقع شده است. شهرستان پیرانشهر به لحاظ مختصات جغرافیایی, در طول جغرافیایی44°50' تا 45°32' و عرض جغرافیایی 36°24' تا 36°57' گشترش یافته است. بلندترین نقطه آن دارای 3576متر و پست ترین نقطه آن 1239 متر ارتفاع از سطح دریای آزاد می باشد. میانگین بارش سالانه حدود 600 میلی متر و بنابراین رودهای دائمی و پرآبی در این حوضه کوچک جریان دارد. این حوضه به لحاظ تنوع فوون و فلوور غنی بوده و یکی از مناظر زیبای استان به حساب می آید. اما این نقطه نیز بمانند سایر نقاط کشور از گزند انسان در امان نبوده و خسارت های زیست محیطی بسیاری را متحمل شده است. در این حوضه رودخانه ها بشدت تحت آسیب اند و بنابراین به تبعیت آن نسل جانوران آبزی بخصوص تنوع و نسل ماهیان تماما در معرض تهدید و نابودی قرار دارند. بیشتر فاضلاب های شهری و صنعتی و خانگی، و نیز کودهای شیمیایی و سموم دفع آفات بصورت فراوان و مهار نشده ای وارد آب شده و لطمات جبران ناپذیری به ماهیان این حوضه وارد شده است. صید بیش از ظرفیت و توان رودخانه ها و نیز صیدهای غیر متعارف و صبعانه مشکل را دوچندان نموده است. سدسازی های متعدد در این حوضه آینده روشنی را برای ماهیان بومی نوید نمی دهد. هدف این تحقیق شناسایی ماهیان موجود در این حوضه می باشد. مراجعه به منابع بیانگر این است که تا کنون چنین مطالعه و شناسایی از نزدیک بر روی ماهیان حوضه صورت نگرفته است. صید بالغ بر 1500 ماهی در ایستگاه های متعدد در مسیر رودخانه ها ، بیومتری آن ها با استفاده از تکنیک های مربوطه، وجود حدود 15 نوع ماهی را به اثبات می رساند. در مجموع همه آن ها جزو رده ماهیان استخوانی (Ostiechthys) با 3 راسته، شامل کپور ماهی شکلان (Cypriniformes)، گربه ماهی شکلان (Siluriformes) و مارماهی شکلان (Synbranchiformes)، که شامل خانواده کپور ماهیان (Cyprinidae)، رفتگر ماهیان سبیلک دار (Balitoridae)، اسبله ماهیان (Siluridae) و مارماهیان ( Mastacemblidae) می باشند. شواهد نشان می دهد که ماهیان این حوضه به لحاظ کثرت و تعداد نسبت به دو سه دهه گذشته آسیب فراوانی دیده اند و در بسیاری از شاخه ها و سر شاخه ها که در گذشته نه چندان دور مملو از ماهی بود، امروزه تعداد آن ها نادر و محدود وکمیاب شده است. سند قطعی و معتبری به لحاظ تنوع ماهیان این حوضه در گذشته در دست نیست. بی شک ماهیان این حوضه به لحاظ تنوع نیز دچار آسیب گشته اند. امید است نتیجه این تحقیق چراغ راهنمای کوچکی جهت بهبود وضعیت زیست محیطی حوضه زاب گوچک شهرستان پیرانشهر، حفظ و تکثیر ماهیان بومی باشد.

پیرانشهر، حوضه زاب، تنوع زیستی، کپور ماهیان(Cyprinidae)، محیط زیست، مار ماهیان