مصطفی یوسفی راد - معاون پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک
رامین صفایی جزی - کارشناسی ارشد هیدروژئولوژی
مهسا بخشایی - کارشناسی ارشد آبخیزداری

در شرایط حاضر از منابع آب زیر زمینی کشور حداکثر استفاده بعمل می آید به طوری که به سبب برداشت بی رویه از این منابع ، در 163 دشت کشور سطح آب زیر زمینی دچار افت شده و مشکلاتی را برای ادامة حیات کشاورزی و توسعة اقتصادی این نواحی فراهم آورده است. در گذشته بدلیل عدم توسعة تکنولوژی ، بهره برداری از سفره های آب زیر زمینی بصورت محدودی انجام می گرفت.در بیست سال اخیر روش تخلیة سفره بتدریج تغییر کرده و استفاده از سیستمهای برداشت جدید مانند چاههای عمیق و نیمه عمیق متداول گردیده است.با استفاده از این چاهها ، تخلیة آب زیر زمینی بدون توجه به میزان تغذیة آن افزایش یافته و در نتیجه سطح آب زیر زمینی سیر نزولی داشته است. در حال حاضر سطح آبهای زیر زمینی در حال افت است و قسمت عمدة آب در دشتها توسط قنوات و یا چاهها تخلیه می شود.به منظور کنترل میزان برداشت از آبهای زیر زمینی می بایست بیلان آب زیر زمینی در منطقه محاسبه گردد تا مقادیر کسری مخازن (آبخوانها) در طی سالهای آبی مشخص شود.در گام بعدی با اندازه گیری حجم آبخوان منطقه ، میزان کسری سالانة آن محاسبه می گردد.در روشهای متداول ، میانگین عددی بین مقادیر عمق سنگ کف حاصل از برداشتهای ژئوالکتریکی بعنوان ضخامت متوسط آبخوان در نظر گرفته می شود ولی در روش اخیر با استفاده از نتایج حاصل از بررسیهای ژئوالکتریک در سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS) نقشة تراز سنگ کف منطقه و مدل رقومی ، (DEM) آن ترسیم می گردد و در مرحلة بعد با تهیة مدل رقومی ارتفاعی منطقه و کسرِ آن از(DEM) سنگ کف در محیط GIS با استفاده از آنالیزهای مکانی ، مقدار متوسط ضخامت رسوبات آبرفتی منطقه محاسبه می شود.با احتساب مساحت آبخوان و ضریب ذخیرة آن ، میزان حجم آبخوانِ دشت بدست می آید.روش مذکور خطای ناشی از میانگین گیری عددی بین مقادیر حاصل از برداشتهای ژئوالکتریکی را در روش متداولِ قبلی را از بین می برد و فواصل و تغییرات افقی بین نقاط را نیز محاسبه نموده و متوسط همة آنها را لحاظ می کند.

سنگ کف ، GIS ، هیدروگراف معرف ، ژئوالکتریک ، آبخوان ، مدل رقومی