رضا کمالی هاشمی - کارشناسی ارشد باستان شناسی دانشگاه سیستان و بلوچستان
سید رسول موسوی حاجی - دانشیار دانشگاه مازندران
فاطمه پرکان - کارشناسی ارشد باستان شناسی دانشگاه سیستان و بلوچستان

با انجام عملیات کاوش و لایهنگاری در محوطه اسلامی شهر بلقیس واقع در شهرستان اسفراین از توابع استان خراسان شمالی که در تابستان 1831 هجری شمسی صورت پذیرفت، تعداد 8333 قطعه سفالین بدست آمد، که این نمونههای سفالین به دلیل تعدد و تنوع گونه مورد مطالعه طبقهبندی، گونهشناسی و مقایسه گونهشناختی قرار گرفت. کلیه سفالها بر اساس دو متغیر: نوع پوشش و ساده یا منقوش بودن به چهار گروه سفال بدون لعاب و ساده، سفال بدون لعاب و منقوش، سفال لعابدار و ساده، سفال لعابدار و منقوش تقسیم گردیدند. سپس بر اساس یک یا چند متغیر سفالینههای طبقهبندی شده به گونههای متعددی تقسیم شده و به منظور انجام مقایسه گونهشناختی نمونههای منتخب هر گونه از نظر متغیرهای مختلف با سفالینههای تاریخ گذاری شده دیگر محوطههای اسلامی مورد مقایسه قرار گرفتند. و با توجه به مطالعات انجام شده نتایج زیر حاصل گردید: 1 مجموعه سفالینههای شهر بلقیس در محدوده زمانی سدههای پنج تا نه هجری قمری قرار میگیرند. - 2 غالب سفالینهها در شهر بلقیس به سدههای شش تا هشت هجری قمری تعلق دارند. - 8 در گروه سفالینههای بدون لعاب و ساده، گونه سفال بدون لعاب و ساده نخودی گونه غالب محسوب میشود که محدوده زمانی - سدههای شش تا هشت هجری قمری را در بر میگیرد، در گروه سفالینههای بدون لعاب و منقوش، گونه سفال بدون لعاب و منقوش با تزئین نقش کنده نخودی گونه غالب محسوب میشود که محدوده زمانی سدههای پنج تا هفت هجری قمری را در بر میگیرد، در گروه سفالینههای لعابدار و ساده، گونه سفال لعابدار و ساده با خمیر گل رس و لعاب یکرنگ آبی فیروزهای گونه غالب محسوب میشود که محدوده زمانی سدههای شش تا هفت هجری قمری را در بر میگیرد، در گروه سفالینههای لعابدار و منقوش، گونه سفال لعابدار و منقوش موسوم به قلم مشکی، گونه غالب محسوب میشود که محدوده زمانی سدههای فت تا هشت هجری قمری را در بر میگیرد. 4 مقایسه گونهشناختی سفالینههای شهر بلقیس بیانگر آن است که میان شهر بلقیس در دوران اسلامی با مناطق همجوار خود به - ویژه نیشابور، جرجان و توس ارتباط فرهنگی قوی وجود داشته است.

سفال دوران اسلامی، شهر بلقیس، خراسان شمالی، گاهنگاری، طبقهبندی، گونهشناختی، مقایسه گونهشناختی