خلیل الله بیک محمدی - کارشناسی ارشد باستان شناسی مربی آموزشی دانشگاه جامع علمی کاربردی فرهنگ و هنر همدان
محسن جانجان - کارشنای باستان شناسی پووهشگر آزاد، میراث فرهنگی استان همدان
نسرین بیک محمدی - کارشنای باستان شناسی پووهشگر آزاد

دوره مس و سنگ جدید با ظهور سیستم های پیچیده مدیریتی در آغاز شهرنشینی و توسعه گسترده تبادلات سیاسی و اقتصادی برپایه پیدایش خط و نگارش همراه است. در این دوره شاهد ظهور یک افق فرهنگی اواخر هزار 4 ق.م در محوطه هایی مانند: گودین، حصار، ازبکی، سیلک، قبرستان، شهرسوخته، یحیی، ملیان با مرکایت شوش هستیم. سرمنشا اصلی ظهور جوامع پیچیده و دوران آغاز نگارش، بین النهرین و همگام با دوره اوروک بوده است. با ظهور و گسترش این فرهنگ در هزاره 4 ق.م که ازآن به عنوان سیستم جهانی اوروک Algaze, 1991 یاد می گردد، شاهد گسترش تبادلات و دادوستد یک محوطه مرکزی در شاهراه های اصلی تبادلات اقتصادی هم راه هستیم. این دوران در ایران با نفوذ فرهنگ اوروک و ظهور سیستم نگارشی با نام دوره آغازایلامی نام گذاری می شود. در این دوران با کاهش شدید وسعت محوطه هابه طوری که وسعت شوش III با 11 هکتار می رسد مواجه می شویم Alizadeh, 9119 . دلیل آن، ظهور زندگی کوچ نشینی و اقتصاد معیشتی مبتنی بر دام داری علیزاده 1117 و حکومت های خانسالاری یوسفی زشک؛ 1119 بر پایه یک حکومت مرکزی شوش بوده و این ادعا نیزبا کاهش وسعت و حتی شمار محوطه ها با رسوبات و نهشته های استقراری کم عمق به مانند؛ تپه سفالین یوسفی زشک، 1119 در فلات مرکزی و در سایر نقاط ایران قابل اثبات است. دشت ملایر نیا در دوره مس و سنگ جدید با کاهش استقرارها مواجه می شود. محوطه های این دشت در دوره مس و سنگ جدید تحت تاثیر فرهنگ اوروک و نفوذ فرهنگ ، تپه های؛ گیان و گودین بوده و به همین دلیل منطقه موردپژوهش براساس این دو محوطه گاهنگاری و مورد تحلیل قرار می گیرد. ثبت و ضبط اطلاعات و تحلیل آن با استفاده از GIS صورت پذیرفته است.

افق فرهنگی، مس و سنگ جدید، آغازنگارش، اوروک، آغازایلامی، ملایر