مائده کاغذگران - کارشناس ارشد معماری دانشگاه آزادشهرکرد
ولی بیگ - دکتری معماری دانشگاه هنر اصفهان

درهای کهن در معماری ایرانی افزون بر جنبه کنترل ورورد و خروج، بیانگر مهارتهای ویژه سازندگان آن بوده است.شناخت گونههای مختلف درها و سیستمهای بکار رفته در آن میتواند میزان امنیت و جایگاه فناوری گذشته را در این عنصر معماری آشکار کند. زلفنگ گونهای فناوری بستن درهای سنتی است که امروزه به دست فراموشی سپرده شده است، و تا کنون سایر محققان فقط بر جنبه زیبا شناسی یا فرمی درهای سنتی تاکید کردهاند. این مقاله برای نخستین بار جایگاه این سیستم قفل کردن را در بناهای سنتی مورد بررسی قرار میدهد. این پژوهش بر اساس مطالعات میدانی، شامل برخورد مستقیم با نمونههای مختلف درها و همچنین اطلاعات بدست آمده از استادکاران سنتی بنیان نهاده شده است. در این راستا ابتدا به شناخت انواع درهای سنتی که به لحاظ قدمت تاریخی، ویژگیهای زیبایی شناسانه و هنرمندانه و عناصر الهام گرفته از فرهنگ غنی ایرانی دارای توانمندی های فراوانی است پرداخته میشود، آنگاه جایگاه عناصر مختلف در، مورد بررسی قرار خواهد گرفت و سپس سیستمهای گوناگون قفل در و از جمله سیستم زلفنگ مورد تحلیل قرار میگیرد. بررسیهای به عمل آمده نشان میدهد که زلفنگ، گونهای سیستم قفل در درهای گذشته است که به صورت موقت و برای ایجاد امنیت بنا در رفت و آمد های روزانه مورد استفاده قرار میگرفته و ساختار آن بر اساس توانمندی نجاران گذشته از سیستمهای مکانیکی سنتی بنا نهاده شده است

درهای سنتی، سیستمهای قفل کننده، زلفنگ، اجزای در