غلامرضا جمال الدین - دانشجوی کارشناسی ارشد رشته مطالعات معماری ایران

شهر در دوره تیموریان به سبب انگیزههای فرهنگی و رونق اقتصادی، مفاهیم و معیارهای جدیدی را هم در جنبههای کالبدی و هم غیرکالبدی به خود میبیند. گسترش آرامگاهها و زیارتگاهها، ساخت باغهای برون و درون شهری، احداث خیابانها با اهداف و کارکردهای متنوع شهری، ساخت و تعریف محورهای شهری با استفاده از بناهای مختلف، رواج مجموعههای شهری بر اساس یک میدان و نقش جدید سطوح بناهها در تعریف بدنه شهرها مهمترین رویدادهای کالبدی شهرسازی تیموریان محسوب میشود. تغییر در قالب و مقیاس اجزای معماری چون مناره، گنبد و ایوان، در تعریف و تغییر چهره شهرها بیتاثیر نبود. در کنار این موارد عنایت به آیین زیارت، رواج اندیشههای صوفیگری چون نقشبندیه و حمایت از هنر و فرهنگ از دیگر موارد تاثیرگذار در شهرسازی این دوران محسوب میگردد. در این مقاله با رجوع به متون و مستندات تاریخی این عصر به بررسی موارد مذکور در دو شهر مهم ایشان یعنی سمرقند و هرات پرداخته میشود، تا به این پرسش پاسخ داده شود که شهرسازی دوره تیموری متاثر از چه عواملی شکل میگیرد. فرآیند شهرسازی و شهرنشینی این دوران امری پیچیده را نشان میدهد که متاثر از سیاق زمانه، مفاهیم ارزشمندی را در ابعاد گوناگون شهرسازی از کالبدی تا معنایی به همراه خود داشت.

تیموریان، مبانی و مفاهیم شهرسازی تیموریان، سمرقند، هرات