خشایار کاشانی جو - دکتری شهرسازی ، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهر قدس تهران ایران
ایل ناز فتح العلومی

محله بخشی از شهر است که از یک ساختار همگن کالبدی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و یا سیاسی تشکل یافته و همواره درطول تاریخ شهرنشینی مورد توجه بوده است. در این میان، محلات در شهرهای سنتی ایرانی-اسلامی دارای نقشی فراتر از تنها یک محدوده فضایی دربردارنده محل سکنا وفعالیت جمعی از شهروندان و از جایگاه تعریف شدهای در سلسله مراتب توسعه و مدیریت امور شهری برخوردار بودهاند. علیرغم وجود پیشنه غنی تاریخی- فرهنگی کشورهای اسلامی در زمینه محلهگرایی و نیز سابقه بیش از یکصد ساله رویکرد دنیای غرب به این موضوع، در حال حاضر، به دلایل متعدد و ازجمله عدم آگاهی کافی در این زمینه، ساز و کار مدونی جهت توجه به محلات و استفاده از توان بالقوه آنها در شهرهای کشورمان تعریف نگردیده است. از این رو، امروزه با توجه به گسترش روزافزون تمرکزجمعیت در شهرها و تحولات شکل گرفته در آستانه هزاره سوم، انجام اقدامات علمی و عملی در این رابطه بیش از پیش ضروری مینماید. در نگارش این مقاله از روش تحقیق اسنادی استفاده گردیده ومعتبرترین منابع مورد بررسی قرار گرفته و ویژگیهای محلات در شهرهای اولیه اسلامی، خصوصیات فرهنگی- اجتماعی و فضایی- کالبدی محله در شهرهای ایرانی- اسلامی و نقش محلات در ایجاد کمال انسانی تحلیل شده و در نهایت نیز جایگاه محلات در ساختار شهرهای ایرانی- اسلامی تبیین گردیده است. نتایج این مطالعه نشان میدهند که محلات به عنوان واحدهای پویای اجتماعی - کالبدی نقشی کلیدی در سلسله مراتب فضاهای شهرهای سنتی ایرانی-اسلامی داشته و در ایجاد هویت فردی واجتماعی شهرنشینان مسلمان بسیار موثر بودهاند. امری که متاسفانه در مواجهه ناگهانی با فرهنگ شهرنشینی وارداتی غربی به ویژه پس از انقلاب صنعتی در کشورهای اسلامی به دست فراموشی سپرده شده و شهرهای معاصر اسلامی میتوانند با بکارگیری اصول حاکم بر محلات سنتی و تبلور آنها در کالبد جدید، محله مداری را به عنوان اساس توسعه متوازن شهری و عامل ارتقای کیفیت زندگی و ایجاد عدالت اجتماعی، احیا نموده و مبنای عمل قرار دهند.

محله، همسایگی، هویت محله ای، محلات شهر ایرانی-اسلامی