نجمه زکی پور - مدرس دانشگاه،دانشکده هنر و معماری،دانشگاه پیام نور،تهران،ایران.

در طول تاریخ، ساکنان سرزمین پهناور ایران خالق آثار شگرف و ماندگار تمدن بشری بودهاند و اندیشمندان و معماران این مرز و بوم در گسترش فرهنگ و معماری و شهرسازی سهم بهسزایی داشتهاند، خلاقیتها و شاهکارهای علمی و هنری آنان در قالب آثار به یاد ماندنی و اثرگذار در تمامی زمینهها ازجمله شهرنشینی و خلق بناهای تحسینبرانگیز و منحصر به فرد که در منظر جهانیان ستایشبرانگیز است هم موجب افتخار و هم موجب عبرت ما ساکنان کنونی این سرزمین است. محیط زندگی کنونی ما از نظر شکل، ماهیت، عملکرد، ارتباطات و نظایر آن قابل درک و فهم چندانی نیست و اثری از تجلیارزشها و هویت دینی و حتی فناوریهای روز که موجب ایمنی و بهداشت جان و روان انسانها میشود در آن دیده نمیشود، جزئیات و فضاها و عناصر مربوط به آن واجد معنایی در فرهنگ ملی و حتی فرهنگ جهانی نیست.روانشناسان و جامعهشناسان، معماری و شهرسازی اثر مستقیم بر سبک زندگی شهروندان دارد ولی در حال حاضر، سبک شهرسازی ما ایرانی- اسلامی نیست.یکی از پرسشهایی که رهبر انقلاب در سخنرانی خود در سفر به خراسان شمالی در باب سبک زندگی مطرح کردند، این بود که معماری و ساخت و سازهای ما چقدر منطقی و عقلانی است؟ ‹‹بیتردید، ساخت و سازها و شهرسازیهای ما زمانی میتواندمنطقی و عقلانی باشد که برخاسته از فرهنگ ناب ما یعنی فرهنگ ایرانی- اسلامی باشد نه تقلید از سبک ساخت و سازها و معماری غربی، سبک زندگی و معماری و شهرسازی با یکدیگر ارتباطی جدا ناشدنی دارند. رفتارهای فرهنگی و آداب و سنن برشکل معماری و شهرسازی تأثیر میگذارد و آنها هم بر آن اثرگذار هستند››. ساخت و ساز ، معماری و شهرسازی، اثر مستقیم بر سبک زندگی دارد. به اعتقاد کارشناسان شهری، احراز هویت اصیل و مطلوب و رهایی از بحران هویت به اعتبار فضیلت آرمان خواهی و کمال طلبی انسان از دغدغههای همیشگی تمدنهای بشری بوده است.در ایران، از اواسط دوره قاجار و در ادامه آن دوره پهلوی، ورود و پذیرش بیمحابای مدنیت غربی بدون رویکردی نقادانه، جامع و گزینشی به آن، همه عرصهها به ویژه معماری و شهرسازی ما را دستخوش یک بحران هویتی و فرهنگی اندوهبار نمود؛ به همین منظور کاوشی در مفاهیم معماری اسلامی میتواند خلاء موجود در هویت ایرانی-اسلامی را تا حدودی پر نماید و ما را به هویت اصیل ایرانی-اسلامی رهنمود سازد. شهر دوران اسلامی قبل از هر چیز یک قلعه ایمان است و از نظر سیاسی و قانون تابع مقرراتی است که ناشی از شریعت هستند واز این رو نقش مذهبی شهر بر اهداف نظامی - اقتصادی حکومتهای مستقر در آن شهر اولویت دارد. به معنایی هستی شهر را میسازد. به دیگر سخن بین مفهوم شهر و جهان بینی اسلامی ازابتدای امر روابط نزدیکی وجود دارد و در شهر است که جهان بینی اسلامی اولین دولت خود را تشکیل می دهد.در این راستا وجود آیات صریح در قرآن کریم و روایات،اخبار و احادیث متعدد از ائمه اطهار ،بزرگان دین،چه در عرصه های زندگی فردی و اجتماعی و چه در باب اماکن و شهرها،راهنمایی مهم برای صاحبان خرد و اندیشه است. در رابطه با حوزه شهری ،دیدگاه شریعت بر این پایه استوار است که برنامه ریزی و نظارت بر ساخت محیط اسلامی، بایستی با اصول اجتماعی اسلام هماهنگ باشد.همانگونه که تصمیمات حوزه برنامه ریزی شهری شکل دهنده زندگی اجتماعی است.در مقاله حاضر، نقش دین و آموزه های آن در چارچوب حکومت اسلامی در شکل گیری خصیصه های شهر اسلامی با تکیه بر بیانات مقام معظم رهبری و صفات و ویژگیهای شهر اسلامی مشخص می گردد.

مقام معظم رهبری ،شهر ،شهر اسلامی،مونوگرافی، جهان بینی اسلامی،شریعت اسلام