حسن - هیات علمی دانشگاه مازندران
حافظ غفاری

استان مازندران به عنوان یک استان ساحلی در شمال ایران که بین دریای خزر و رشته کوه البرز محدود شده است با آب و هوایی مدیترانه‌ای خزری بخشی از حوضه آبریز دریای خزر را تشکیل می‌دهد. به واسطه رشد جمعیت و جوامع شهری، گسترش کشاورزی و صنعت، در کنار استحصال بی‌رویه از منابع طبیعی (معدن، جنگل و…)، محیط‌زیست طبیعی و انسانی این استان مورد تهدید آلودگی قرارگرفته‌است. این پژوهش منابع آلاینده زیست‌محیطی استان ساحلی مازندران را به عنوان منابع بالقوه آلاینده دریای خزر، مورد ارزیابی قرار می‌دهد. پس از جمع‌آوری داده‌های مورد نیاز درباره منابع آلاینده‌ای مانند صنایع، معادن، کشاورزی و فعالیت‌های وابسته، جوامع و تأسیسات شهری و روستایی، چشمه‌های معدنی، منابع هیدروکربوره و غیره در استان و وارد کردن آن به یک سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) ، بانک اطلاعات این منابع ایجاد گردید. با تعریف شاخص‌‌هایی که بازگوکننده خصوصیات هر نوع منبع آلاینده به عنوان یک منبع ایجاد خطر آلودگی زیست‌محیطی و تخصیص یک عدد اهمیت به هر شاخص و استفاده از نظریه مجموعه‌های فازی جهت ترجمه عبارات محاوره‌ای به زبان ریاضی یک ”سامانه جامع درجه‌بندی منابع آلاینده“ (URSM) ایجاد گردید. آنگاه با استفاده از ایجاد ارتباط و تبادل داده‌ای بین محیط GIS و محیط محاسباتی نرم‌افزار MS Excel مدل URSM روی داده‌ها پیاده گردید و به شناسایی و درجه‌بندی منابع آلودگی از نظر خطرآفرینی زیست‌محیطی پرداخته شد و خطر نسبی ناشی از آنها مورد ارزیابی قرار گرفت. آنگاه با تقسیم استان به 104 منطقه، شدت نسبی بار وجود منابع آلاینده در مناطق مختلف و خطر نسبی این مناطق در مقایسه با یکدیگر مشخص شده و مورد ارزیابی قرار گرفت و زمینه مناسب برای تعیین اولویت‌های برنامه‌ریزی برای کنترل آلاینده‌ها، فراهم گردید.

ارزیابی، منابع آلودگی، URSM، GIS ، برنامه ریزی و کنترل