رضا عبدی - دانشیار، عضو هیئت علمی دانشکده علوم انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی
لوزا توسلی - دانشجوی کارشناسی ارشد زبان شناسی همگانی، دانشگاه محقق اردبیلی

در دنیای سینما، اقتباس از نمایشنامه های درخشان ادبی همواره مرسوم بوده است. این دسته از فیلم ها همواره آثار مورداستقبالی نیز بودهاند و شاید مهمترین دلیل موفقیت اینگونه آثار نیز حفظ شدن رابطه وفادارانه آنها با متن اولیه باشد. بااین اوصاف این مسئاله یعنی نحوه ارتباط فیلم اقتباسی با پیشمتن خود، موضوعی بسیار بااهمیت است، اما متأسفانهبررسی این رابطه و نقش آن در موفقیت فیلم، آنطور که باید و شاید مورد توجه قرار نگرفته است و همواره تنها به میزانموفقیت این آثار، درخشان بودن آنها در عرصه سینما و توصیف آنها پرداخته شدهاست. بنابراین از آنجا که به گفته رولانبارت هر متنی بینامتن است بررسی رابطه فیلم اقتباسی با پیشمتن آن، ضروری می نماید.به همین منظور در این مقاله روابط بینامتنیت در فیلم اقتباسی اینجا بدون من ساخته بهرام توکلی از نمایشنامه یدرخشان باغ وحش شیشه ای از آثار نویسنده معروف تنسی ویلیامز را با دنبال کردن رویکرد فرحزاد ( 2009 )، بر اساسمدل فرکلاف ( 1995 ) مورد بررسی قرار دادیم و ترجمه (بین پیشمتن و فرامتن) را به مثابهی عملکردی بینامتنی تلقینموده و محصول ترجمه را متن (تا حدودی تکرار+ تا حدودی آفرینش و تا حدودی حذف) دانستیم. در این مقاله کوشششد تا به شیوه ای مقایسهای روابط بینامتنی حاکم بر پیشمتن و فرامتن از نظر کمی و کیفی مورد بررسی قرار گیرند بهگونهای که مشخص گردد کدام یک از روابط بیشترین بسامد را داراست و چرا؟و در نهایت مشاهده شد برای اینکهنمایشنامه ی باغ وحش شیشه ای برای بیننده ی ایرانی باورپذیر شود، ناگزیر باید درگیر تغییر و دستکاری جهان بینی اثر وروند بومی سازی و ویرایش فرهنگی شود .برای رسیدن به این منظور، اقتباس کننده باید ساز و کارهای ایدئولوژیک جامعهرا در اقتباس دخیل کند و گفتمانهای فرهنگی- اجتماعی را در روح اثر بدمد و مشاهده گردید که همین امرخود مسیررا برای افزایش چشم گیر آفرینش نسبت به سایر روابط بینامتنی نیز مهیا می سازد. بدین منظور، پس از مقایسه یکمی و کیفی بین تفاوتها، شباهتها، حذف یا اضافات، اتفاقات بینامتنی و تبدیلها در فیلم به عنوان فرامتن، نسبت بهنمایشنامه به عنوان پیشمتن، رابطه تأثیر و تأثر دو متن مورد بررسی قرار گرفت.

بینامتنیت، اقتباس، تبدیل، ترجمه بینانشانهای