وحیده پیام نور - اعضای هیات علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
محمد هادی پهلوانی - دانشجوی کارشناسی ارشد جنگل داری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
وجیهه قندهاری - دانشجوی کارشناسی ارشد جنگل داری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
اسدالله احمدی خواه - اعضای هیات علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان

در این تحقیق سه رویشگاه طبیعی شمشاد در شمال کشور (شامل بندرگز، نوشهر و گرگان) به منظور مطالعه تنوع ژنتیکی بین جمعیتی با استفاده از نشانگرهای RAPD مورد بررسی قرار گرفتند. میزان چندشکلی نشانگرها در رویشگاه بندرگز بیشترین و در رویشگاه قرن آباد گرگان کمترین مقدار را دارا بود. تنوع ژنی نئی بین 23/0 درصد در رویشگاه قرق گرگان تا 29/0 درصد در ذخیره گاه سیسنگان نوشهر متغیر بود. در کل، تنوع بین زیستگاهی نسبتاً مطلوبی در جمعیت های مورد مطالعه وجود داشت (29/3%). براساس ضریب تشابه ژنتیکی نئی، سه رویشگاه مورد مطالعه دارای شباهت ژنتیکی بالایی بودند (بین 94/5 تا 97/7 درصد). کمترین فاصله ژنتیکی بین دو ذخیرهگاه بندرگز و سیسنگان نوشهر (2/29%). و بیشترین فاصله بین رویشگاه قرنآباد گرگان و سیسنگان نوشهر مشاهده شد (5/7%) که این نتیجه با پراکنش جغرافیایی این رویشگاه ها تطابق خوبی ندارد. بر اساس تجزیه خوشه ای با روش UPGMA دو رویشگاه بندرگز و سیسنگان در یک گروه و رویشگاه قرنآباد گرگان در گروه جداگانه ای قرار گرفت. بررسی تعادل ژنتیکی هاردی -واینبرگ نشان داد که به طور کلی جمعیت های مورد مطالعه در اکثر لوکوس ها در وضعیت تعادل ژنتیکی قرار داشتند؛ ولی استثنائاتی در مورد برخی لوکوس ها مشاهده شد و در برخی رویشگاه ها یا در همه آنها تعادل آللی وجود نداشت؛ اما بیشترین عدم تعادل ژنی مربوط به رویشگاه قرن آباد گرگان بود که شاید یکی از علل آن تخریب شدیدتر جنگل ها و از دست رفتن ذخایر توارثی گونه شمشاد در این منطقه باشد؛ با توجه به اینکه این ناحیه برخلاف دو ناحیه دیگر جزو ذخیره گاه های حفاظت شده نمی باشد، طبیعتاً مورد تعرض بیشتری قرار می گیرد و بنابراین در حال از دست دادن ذخایر توارثی خود میباشد که لزوم تبدیل این رویشگاه را به ذخیره گاه گوشزد می نماید. در مجموع با توجه به نتایج این تحقیق، میتوان بیان داشت که نشانگرهای RAPD برای مطالعه تنوع ژنتیکی و بررسی ژنتیک جمعیت گونه شمشاد در جنگل های شمال کشور کارامد می باشند.

شمشاد، تنوع ژنتیکی، نشانگر RAPD