مرتضی شجاری - دانشیار دانشگاه تبریز
الناز ابی زاده - دانشجوی دکتری معماری اسلامی دانشگاه هنر اسلامی تبریز

نور یکی از عناصر مهم در معنا بخشی فضای عبادی مساجد محسوب گشته و نقش آن در مساجد تاکیدی بر اصل تجلی خداوند در هستی است. در واقع نور، جمال خداوند را در بطن فضا متجلی میسازد و به عنوان یکی از عناصر مقدس و معنوی در مساجد همچون پلی میان عالم ماده و معنا عمل میکند. نور در مسجد شیخ لطفالله بارزترین عنصری است که به عنوان نمودی از عالم ملکوت، نقش انفصال آدمی از عالم مادی و اتصال به عالم معنا داشته و با ویژگیهایی همچون فضاسازی و سیالیت، نوعی کشش در نمازگزار ایجاد کرده و او را به سوی نورالانوار جذب می- کند. متاسفانه در معماری مساجد معاصر نور جایگاه معنوی خود را از دست داده است. مساجدی که در گذشته با اتکا به مبانی ایمانی، حکمی و عرفانی بنا میشدند، به کالبدهایی صرفاً فیزیکی و بیهویت بدل شدهاند. این امر در نتیجه گسیختگی معماری مساجد امروزی از اندیشههای معنوی گذشتگان و نیز استفاده بدون تامل از عناصر بصری مساجد گذشته و بیتوجهی به لایههای معنوی و معرفتی حاصل شده است. پژوهش حاضر با تاکید بر تعیین تاثیر نور در افزایش حس معنویت مساجد درصدد است راهکاری ارائه دهد که طراحی مساجد معاصر با رویکردی به ارزش- های نهفته و معنوی در معماری ایرانی - اسلامی صورت پذیرد. این پژوهش با روش تحقیق توصیفی- تحلیلی براساس مطالعات کتابخانهای و اسنادی به واکاوی مفاهیم معنوی حضور نور در مسجد شیخ لطفالله پرداخته تا چشم اندازی جامع از مفاهیم عالی حضور نور در جهت ایجاد فضاهایی منطبق با نیازهای معنوی فرا راه انسان معاصر قرار دهد. نتایج پژوهش نهتنها حاکی از حضور حکیمانه و کمالگرای عنصر نور در مسجد شیخ لطفالله، بلکه نشانگر اهداف متعالی حضور نور در جهت آفرینش جلوههایی بدیع در جهت معنویتبخشی به مسجد و پاسخگویی به نیازهای معنوی نمازگزاران بوده است

نور ، حس معنویت ، مسجد شیخ لطفالله ، نمازگزار