مهرناز وثوقی - دانشجوی کارشناسی ارشد معماری-فناوری بیونیک، پردیس هنرهای زیبا دانشگاه تهران
محسن حق پرست آزاد - دانشجوی کارشناسی ارشد معماری داخلی، پردیس هنرهای زیبا دانشگاه تهران

از ویژگیهای اساسی سیستمها و ارگانیسمهای موجود در طبیعت، پویایی پایدار آنهاست که منشا آن، خودسازمانده بودن سیستم و توانایی تطبیقپذیری بر اساس شرایط مختلف محیط درونی و بیرونی سیستم است. طی این روند خودسازماندهی، در اثر تعاملات موضعی میان اجزاء سیستم، نظمی درونی از سیستم ظهور میکند که سیستم را به سمت بهینهترین و پایدارترین سازماندهی سوق داده و ساختار کلی سیستم را شکل میدهد. در نتیجه، ساختاری شکل میگیرد که همواره متعادلترین حالت را برای سیستم به وجود آورده است. این خصیصه در اثر وجود قوانین و معیارها و محدودیتهایی که هر عضو سیستم خود را مجاب به تبعیت از آنها میداند، ظهور میکند. از سویی با مشاهدهی الگوی شکلگیری شهرهای سنتی ایران از جمله شهر نائین، این ویژگی به خوبی نمایان است که از کوچکترین سلول سازندهی یک شهر منزل مسکونی تا گروهی از واحدهای مسکونی محله و مرکز اصلی و ستون فقرات شهر بازار همگی به نوعی به یکدیگر وابسته بوده و اتصالی سلولوار را پدید میآورند. نتیجهی این اتصال، ظهور یکپارچگی در سیستم شهر به عنوان یکی از کیفیات اساسی شهر سنتی است که به موجب فعل و انفعالات درونی اجزای آن به وجود آمده است. این مقاله سعی دارد که با مطالعهی رفتارهای خودسازمانده در سیستمهای طبیعی و قواعد و چگونگی تعاملات میان اجزای آنها و همچنین الگوی شکلگیری بافت سنتی شهر نائین به عنوان نمونهای بارز از شهر سنتی در ایران، یکپارچگی بافت شهر را در نتیجهی تعاملات میان اجزای شهر نشان دهد. همچنین تلاش می کند با بررسی ویژگیهایی که بر نحوهی شکلگیری و پیدایش این شهر حاکم بوده، خودسازماندهی را در بافت شهرهای سنتی ایران، همچون یک سیستم طبیعی پایدار معرفی کند.

خودسازماندهی ، ساختار سیستمهای طبیعی ، بافت شهر نائین ، الگوی شکلگیری شهرهای سنتی