بهنام کریمی - کارشناسی ارشد معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردستان،
سودابه ادیب زاده - دانشجوی کارشناسی ارشد مطالعات معماری ایرانی، دانشگاه هنر اصفهان

تا کنون در مطالعه آثار معماری دوران اسلامی، بنا بر سبک و سیاق شرق شناسان که پیشگامان مطالعه آثار معماری اسلامی در ایران محسوب میشوند، بیشتر ابعاد کالبدی مورد توجه واقع شده اند و ابعاد فرا کالبدی همچون شیوه و سیاق ارتباط بنا و کاربر مورد غفلت واقع شده است. در این بین مسجد، یکی از شاخص ترین بناهای اسلامی است و اگرچه از نظر کارکرد در پاسخ به نیازهای عبادی شکل گرفته و تکامل یافته است اما با مفهوم نماز خانه به عنوان فضایی جهت برگزاری نماز و همین طور معنای تحت اللفظی کلمه مسجد در لغت نامه دهخدا به معنای سجده گاه، به صورت صرف، بسیار فاصله دارد و مساجد ساخته شده در طول دوران اسلامی به مثابه مکانی برای نیایش، دارای ابعاد عملکردی و مفهومی بسیار وسیع تری بوده اند. مسجد حکیم به عنوان یکی از این مساجد تاریخی که از گذشته های دور تا کنون عملکرد خود را حفظ نموده است، می تواند نمونه ای مناسب جهت واکاوی این عملکردهای نادیده در مساجد کهن باشد. بررسی تعامل بین مکان و کاربر در مسجد حکیم از آن جهت ضرورت دارد که می تواند در جهت شناخت ویژگی ها و طراحی کالبدی که قادر به ایجاد ارتباط مناسب بین کاربر و مکان می باشد راهگشا باشد. گردآوری اطلاعات در این پژوهش به شکل کتابخانه ای به علاوه بازدید میدانی و ثبت تصاویر می باشد. ضمنا روش تحقیق، به صورت کیفی و شیوه انجام پژوهش، توصیفی- تحلیلی است. هدف از این پژوهش، شناخت شکل تعامل مکان و کاربر در طول بازه زمانی مورد بررسی(یک سال) و ویژگی های معمارانه موثر بر آن در بنای مسجد تاریخی حکیم اصفهان است. از این پژوهش این نتیجه حاصل آمد که به طور کلی انعطاف پذیری از ویژگی های لازم در طراحی کالبد و فضا است تا امکان ارتباط متنوع بنا و کاربر را در زمان های گوناگون فراهم آورد. ضمنا این کیفیت، در مسجد حکیم از طریق تنوع شفافیت فضایی بدست آمده است

تعامل مکان با کاربر- حس زمان- انعطاف پذیری - مسجد حکیم- تنوع شفافیت