حشمت الله آقارضی - عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی
جمال قدوسی - عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات حفظ خاک و آبخیزداری کشور

جهت اعمال مدیریت و اصلاح مراتع، آگاهی از میزان فرسایش خاک سطحی آنها اهمیت خاصی دارد. این خاک حاوی مواد معدنی مورد نیاز گیاهان است. اطلاع از میزان تلفات آن می تواند مدیران را در مدیریت صحیح مراتع کمک نماید. در برآورد فرسایش مراتع می توان از فرمولهای تجربی استفاده نمود ولی بهتر است فرمول های قبلاض کالیبره گردند تا میزان صحت و دقت آنها مشخص شود تا با اطمینان خاطر بتوان از آنها بهره گیری نمود. بدین منظور در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی طرح تحقیقاتی کالیبره کردن فرمول (USLE) در مراتع قرق شده با شیب های 9، 15، 20 و 25 درصد اجرا شد. روش کار بدین گونه بود که ابتدا چهار قطعه زمین با کاربری مرتع با شیب های مذکور انتخاب شدند. در هر شیب سه کرت استاندارد و بشمابر (طول 22/1 متر و عرض 1/8) اجرا شد. اطراف هر کرت با ورق های گالوانیزه محصور شد. ورق ها پانیزده سانیمتر به زمین کوبیده شده و پانزده سانیتمتر دیگر به عنوان دیواره بوده تا رواناب زیر قشری و سطحی به کرتها وارد نشود. در انتهای هر کرت لوله ای جهت جمع آوری رواناب و رسوب تعبیه شده که به ظرف مخصوص هدایت می شد. پس از هر باران از رواناب و رسوب جمع شده، نمونه ای همگن تهیه و به آزمایشگاه ارسال گردید و میزان تلفات خاک مشخص شد. از طرفی فاکتورهای فرمول جهانی تلفات خاک، (A=PKLSCP). که شامل: R عامل فرسایندگی باران، K عامل فرسایش پذیری خاک، L طول شیب، S درصد شیب، C عامل پوشش سطحی خاک، P عامل مدیریت و A میزان تلفات خاک است، برآورد گردیدند. نتایج مشاهده ای حاصل از 18 مورد باران، میانگین تلفات خاک را در شیب 9 درصد برابر 0/0011، در شیب 15 درصد برابر 0/0013، در شیب 20 درصد 0/0022 و در شیب 25 درصد 0/0015 تن بر هکتار بدست داد. از طرفی مقدار تلفات خاک برآورد شده با فرمول جهانی تلفات خاک در شیب های 9، 15، 20 و 25 درصد به ترتیب 0/016، 0/05، 0/048 و 0/052 تن بر هکتار به دست آمد. مقایسه میانگین ها به روش t استیودنت انجام شد و نتایج نشان داد که بین مقادیر فرسایش خاک مشاهده ای و برآورد شده با فرمول در شیب های زیر 15 درصد تفاوت معنی دار وجود نداشت اما در شیب های بیشتر از 15 درصد تفاوت معنی دار بود. بنابراین استفاده از فرمول مذکور در شیب های بالای 15 درصد باید با تأمل صورت گیرد.

تلفات خاک، مرتع، USLE