رقیه مجتبایی ثبوتی - دانشجوی مقطع دکترا ی باستانشناسی دانشگاه مازندران
ولی جهانی - رییس مرکز باستانشناسی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان گیلان
سیدرسول موسوی حاجی - دانشیارگروه باستانشناسی دانشگاه مازندران

در منابع مکتوب قرون اولیه اسلامی، شهرها و آبادی های گیلان دارای حکومت مستقل با امیران محلی توصیف شده اند که گاه به عنوان یک کرسی مهم ایالتی، شامل قلمرو گسترده ای بوده و گاه از رونق افتاده و محدود به منطقه جغرافیایی کوچکی شده و در نهایت روی در زوال نهاده و متروک شده اند. شهر تاریخی گسکر به عنوان شهر مهم گیلان آن سوی رودی(گیلان بیه پس) بوده که از قرن چهارم هجری قمری به تدریج در کتب جغرافیایی با نام آن برخورد می کنیم. این شهر با نام های متفاوتی چون دولاب، گسکر، گسکرات و گیل گسکر در منابع مختلف معرفی شده و به نظر می رسد حتی تا دوران قاجار نیز از رونق نسبی برخوردار بوده است. این پرسش ها مطرح است: مدارک باستان شناختی و منابع مکتوب درباره پیدایش،کیفیت وجود و نحوه افول رونق شهری گسکر به چه صورتی است؟ آیا جای نام تاریخی گسکر با خرابه های مدفون در دل جنگل هفت دغنان مطابقت دارد؟ فضاها و زیرساخت های شهری گسکر با توجه به منابع و یافته های باستان-شناختی به چه صورت بوده است؟ در این مقاله سعی برآن است با رویکردی تاریخی و با کمک از یافته های باستان شناختی به بازسازی سیمای جغرافیایی این شهر پرداخته شود. بدین منظور ابتدا اطلاعات موجود در منابع مکتوب استخراج و در ادامه با ارائه مدارک باستان شناختی از چهار فصل کاوش در محوطه تاریخی هفت دغنان، جای نام گسکر مورد تحلیل قرار گرفته است؛ از این رهگذر توانسته ایم علاوه بر مکان یابی نسبی گسکر، برخی ویژگی های بافت شهری آن از جمله راه ها و جاده ها، کوی ها و محله ها و نیز خصوصیات برخی ابنیه مهم شهری را بازسازی نماییم

دولاب، گسکر، جغرافیای تاریخی، مدارک باستان شناختی