احمدعلی حیدری - استادیار دانشگاه علامه طباطبایی
مهدی هاتف - کارشناسی ارشد دانشگاه علامه طباطبایی

تبیین فروید از نهاد اخلاق و نسبت آن با روان آدمی در دو پروژه جداگانه صورت میپذیرد. درپروژه نخست استقرار احساس اخلاقی در روان فرد توضیح داده میشود و در دیگری توضیحی برای چند و چون پیدایش و استمرار نهاد اخلاق در نوع آدمی ارائه میگردد. تلاش این مقاله برآن است که به ربط و پیوند این دو پروژه بپردازد. نخست تقریری از این دو پروژه ارائه میگردد به گونه ای که امکان مقایسه و سنجش نسبت آن دو را فراهم کند. مدعای اصلی این مقاله کههمانا رای مختار فروید است به همارزی این دو پروژه تعلق میگیرد، بدین معنا که می توان میان مفاهیم بنیادی و سازوکار کلی نهاد اخلاق در این دو پروژه تناظری یک به یک برقرارکرد. جایگاه این اصل در اندیشه فروید، خود محل بحث است. اینکه آیا این اصل نتیجه گفتار اوست و فروید در دفاع از آن ادله ای جداگانه ارائه میکند یا آنکه آن را همچون اصلی موضوعهبه خدمت میگیرد. در ادامه توضیح داده میشود که هم ارزی این دو پروژه را می توان به ه مارزی دو مفهوم مرکزی آنها تحویل کرد؛ مفاهیم حکم اخلاقی، در معنای ارسطویی-کانتیآن، و مفهوم تابو، به معنایی که نزد مردم شناسان به کار رفته است. در پایان نیز وجوه اشتراک و تمایز این دو مفهوم به بحث گذاشته میشود و از این رهگذر ملاحظاتی نقادانه در خصوص رهیافت فروید به نهاد اخلاق ارائه میگردد.

فروید، احساس اخلاقی، فراخود، تبارشناسی اخلاق، حکم اخلاقی، تابو