فاطمه شاهمرادی - دانشجوی کارشناسی ارشد رشته مطالعات معماری ایران، دانشگاه هنر اصفهان
مجید صالحی نیا - دکتری معماری و عضو هیات علمی دانشگاه هنر اصفهان

پژوهش قصد دارد حیاط مسجد جامع (عتیق) اصفهان را که در محله تاریخی دردشت قرار دارد، از جهت تأثیر و تأثرات متقابل با مخاطبان آن مورد بررسی روانشناسانه قرار دهد. نتایج این پژوهش میتواند در تدوین اصول طراحی مساجد معاصر موثر واقع گردد. روش مورد استفاده در پژوهش کتابخانه ای و میدانی است. در روش میدانی از روش مشاهده با دو تکنیک تهیه نقشه رفتاری و تهیه فهرست رفتاری بهره برده شده است. عناصر اصلی حیاط که در این پژوهش مدنظر قرار گرفته اند، ایوان های چهارگانه پیرامون محور اصلی حیاط، جداره پیرامونی حیاط، سکوهای نماز میانه حیاط و سکوی آجری روی حوض می باشند. همچنین پژوهش اشاراتی به عوامل سیاسی، اجتماعی و روانی موثر در تغییر شکل کالبدی مسجد دارد. ساختار هندسی حیاط و بدنه ها و اجزاء در برگیرنده آن واجد ویژگیهای کالبدی خاص هستند که مخاطبان در آن احساس آرامش می نمایند. ایوان غربی در بین چهار ایوان، از نظر استفاده کنندگان از مطلوبیت بیشتری برخوردار است که نوع تزئینات جداره ها، مقرنس های درشت تر در سقف و ارتفاع اندک آن، باعث تأثیرات روانشناسانه در رفتار مخاطبان در این ایوان شده است. ایوانچه های ضلع شمالی منجر به تعریف یک قلمرو رفتاری و جذب گروه های استفاده کننده می شود. نیمه شمالی مسجد به دلیل دوری از مرکز توجه، افراد بیشتری را در خود جای داده است و مکان های نشستن رو به جداره های حیاط به دلیل ایجاد تماس چشمی محدودتر با اطراف، افراد بیشتری را به خود جذب می کند. همچنین سکوی آجری روی حوض ضمن لطمه نزدن به قداست مسجد، مکان مناسبی را برای سرگرم کردن کودکان می باشد.

مسجد جامع (عتیق) اصفهان ، قلمرو رفتاری ، تمرکز ، خلوت ، فضای مردم وار