احمد نصرالهی - سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی وگردشگری کشور، مدیریت امورپایگاه های میراث جهانی
لیلا قسوریان جهرمی - سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی وگردشگری کشور، مدیریت امور پایگاه های میراث جهانی

شکل گیری میدان ریشه در فرهنگ معماری و شهرساز ی ایران داردکه تقریباً در دوره ساسانیان به صورت کاملا ابتدایی ساخته شده است. رابطه میان میدان های ساخته شده از دوره ساسانیان تا شکل گیری میدان نقش جهان به عنوان زیباترین میدان جهان موضوعی است که به صورت تحلیل تاریخی و ریخت شناسانه در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته است. سلاطین مغول ، شاید به دلیل عدم محبوبیت و مقبولیت عام شروع به ساخت و ساز بناهای عام المنفعه کردند و سعی نمودند یا این عمل محبوبیتی کسب کنند. در کنار شهر تبریز، دو شهرک شنب غازان خان و ربع رشیدی رااحداث کردند. در مرکز این دو شهرک شنب غازان خان و ربع رشیدی را احداث کردند. در مرکز این دو شهرک، مجموعه ای از بناهای عمومی -سلطنتی با عنوان ابواب الیر احداث کردند که خصوصیت مشترک این مجموعه بناها، وجود مقبره بانی ان به عنوان مهم ترین بنای مجموعه بود حدود 30 سال پس از این دو مجموعه، مغولان تصمیم به ساخت یک پایتخت با شکوه به نام خود کردند دو اولجایتو اخرین پادشاه قدرتمند امپراطوری ایلخانی، در سال 704 هجری، ساخت شهر سلطانیه را به شکل شطرنجی در محل شرویاز آغاز کرد و در هسته مرکزی شهر ابواب البری احداث نمود و مقبره سر بر آسمان برافراشته خود را مهم ترین عنصر آن مجموعه قرار داد. در دوره ی تیموری، میدان به عنوان فضای سازمان دهنده ی شهرها، عملکردی چندگانه می یابد. به طوری که عملکرد آموزشی نیز به آن افزوده شده و در کنار بازار استخوان بندی شهر را تشکیل می دهند. این فضا درشهرهایی که به عنوان پایتخت انتخاب می شدند محک خورد و کم کم تجارب ساخت آن در شهرهای گوناگون پیش زمینه ساخت میدان نقش جهان شد. که نقطه عطفی در شهر سازی ایران به شمار می رود. نتیجه حاصل از این تحقیق بازشناخت ابواب البر در معماری و شهرسازی ایران است که الگوی شکل گیری تمامی میدان ها در دوره های بعد از ایلخانی شده است.

ابواب البر ، هسته مرکزی شهر، میدان، ایلخانی