رستم علی پاکدامن کلتی - دانشجوی دکتری شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی نجف آباد
محمد مسعود - دانشیار وعضو هیئت علمی دانشگاه هنراصفهان

توسعه یک سکونتگاه انسانی مقوله ای چندبعدی است و لازم است ازجنبه ها یمختلف مورد بررسی قرارگیرد درمقاله حاضر منظور ازتوسعه توسعه فیزیکی و کالبدی شهردردوره های مختلف تاریخی می باشد که عبارتنداز: 1-دوره نخست: دوره تاریخی و کهن شکل گیری شهرساری تا زمان صفویه می باشد ویژگیهای شهربهصورت زیرمی باشدک شهر به صورت قلعه فئودالی و واقع برسه راه اصلی ارتباطی شرق به غرب درشمال البرز است و دراین دوره ویرانی و نابودی ساری درقرن هفتم توسط سلسله سادات مرعشی و سپس تجدید بنای آن درقرن هشتم و شکل گیری یک دولت شیعه مستقل با ظهور صفویه بوجود آمد 2-دوره دوم : این دوره ازصفویه تاانتهای دولت قاجار را شامل میشود دراین دوره توسعه راههای ارتباطی ارتباطات اجتماعی واقتصادی باظهور دولت صفویه تغییر پایتخت ازساری به تهران درزمان سلطنت آقامحمدخان و کاسته شدن موقعیت اقتصادی ـ ارتباطی ساری و ساخت شهرهای فرح آباد اشرف پل تجن و عمارت ساری و احداث راهی ازفیروزکوه به ساری و ازانجا به استرآباد و حمله ترکمانان و سپس تغییر پایتخت مازندران ازساری به بابل و پایتخت شدن ساری درزمان ایل قاجار و شیوع انواع بیماریها و بلایای طبیعی مانند زلزله ازویژگیهای این دوره می باشد دوره سوم : این دوره که به دوره معاصر نامیده میشود شامل توسعه شهر درپهلوی اول ودوم می باشد دوره چهارم : این دوره شامل توسعه شهر بعدازانقلاب اسلامی می باشد که بامهاجرت شدید ازروستاها به شهرها و شهرهای کوچک به شهرهای میانی وبزرگ اغاز شده و شدت توسعه دراین دوره بسیارزیادمی باشد

توسعه فیزیکی ، سیرتحول ، طرح توسعه ، تاریخ شهر