محمدعلی جمالیزاده - دانشکده معماری،دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمان، کرمان، ایران
محبوبه نعمت زاده - دانشکده معماری،آموزشکده فنی و حرفه ای سما، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمان، کرمان، ایران

تغییرحکومت یکی از مشخصه های بارز دورانهای مختلف ایران در طول تاریخ است که این تغییرحکومت بهمراه دگرگونی در ساختارقدرت، تاثیرات فراوانی نیز درشکل شهر به جای می گذاشت. لازم به ذکر است که ساختارنظام های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی هر جامعه و هر شهر از مهمترین عوامل موثر درشکل و کالبد آن شهر می باشد، بنحوی که شکل شهر در هر دوره بیانگر ارتباطات نظام های مذکور حاکم بر آن جامعه می باشد . دوران های شهرنشینی در ایران را می توان از لحاظ شکل وکالبد شهری به سه دوره تقسیم کرد: دوران قبل ازاسلام، دوران بعد ازاسلام، دوران معاصر. یکی ازدوره های با اهمیت در شکل شناسی شهر ایرانی دوران تغییر حکومت قاجار و تبدیل آن به حکومت پهلوی (به قدرت رسیدن رضاخان پهلوی) و متمرکز شدن آن می باشد که ساختار قدرت حالتی قطعی و مشخص پیدا کرد و آنچه که جابجایی حکومت از قاجار به پهلوی را از سایر تغییرات قبلی مجزا می سازد تغییر شکل قدرت در نظام حکومتی ایران همراه با تغییر رژیم از قاجار به پهلوی بود و اسفند 1299 را می توان آغاز دوران جدید تاریخ شهرسازی ایرانی دانست. البته باید توجه داشت که زمینه های این دوران با سالها قبل و اقدامات امیرکبیر و انقلاب مشروطیت نیز مرتبط می باشد. درحالیکه درطول تاریخ 1300 سال بعد ازاسلام (خصوصا 90 سال اخیر) و تا قبل ازمشروطیت، کلیه حکومت های حاکم بر ایران علیرغم تفاوت های ظاهری که در فرم و عنوان تشکیلاتی آنها وجود داشت، با این وجود از نظر محتوا و هدف و کیفیت دارای ماهیت اجرایی تقریبا یکسان و مشابه بودند و نقش اصلی آنها جمع آوری مالیات، اجرای احکام قضایی، برقراری نظم وامنیت، استقرار ارتباط با سایر دول بود و این حکومت ها کلیه عوامل وامکانات جامعه را در راستای حفظ حکومت و حراست از موقعیت خود که هدف عمده آنها حفظ وضع موجود بود ، بکار می گماردند (حکومت ژاندارم یا حکومت انتظامی). این مقاله که بر مبنای مطالعات کتابخانه ای استوار است ابتدا به بررسی و تبیین وضعیت فرهنگی اجتماعی حاکم بر ساختار جامعه در آن دوره تاریخی پرداخته است، سپس تاثیر آن را بر شکل و ساختار شهر تهران، در چکیده تحقیق بیان شده است. تحقیق از نوع کتابخانه ای و از نظر هدف در گروه تحقیقات کاربردی و از حیث روش تحقیق توصیفی- تاریخی شهرتهران قرار می گیرد.

حکومت، شهر، معاصر، برنامه ریزی، دیوان سالاری