کریم مهرورز مغانلو - عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان شرقی
جمشید یاراحمدی - عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان شرقی

عوامل متعددی در بروز سیل در منطقه مؤثر است. از جمله این عوامل میتوان به خصوصیات توپوگرافیک، مرفولوژی رودخانه، ساختارهای محیطی و فعالیتهای بشری اشاره کرد. یکی از مهم ترین تأثیرات فعالیت بشری در بروز سیل، تغییر کاربری اراضی و عدم تطابق آن با توانایی اراضی است. تحقیق حاضر با هدف تعیین اثر تغییر کاربری اراضی بر سیلخیزی و دبی رواناب در حوضه آبخیز صوفیچای انجام شده است. منطقه مورد مطالعه با مساحت 250 کیلومترمربع مناطق بالادست حوضه سد علویان را تشکیل میدهد. سیلابهای منطقه براساس مقایسه آمار روزانه ایستگاه هیدرومتری تازهکند با سیلمبنا محاسبه شده است در این تحقیق سیلمبنا براساس برازش مدلهای مختلف توزیعاحتمالی بر دادههای حداکثر سالانه و محاسبه سیل با دوره بازگشت دو ساله بعد از انتخاب مناسبترین مدل توزیع احتمالی بر مبنای میزان RSSمحاسبه شده است. تغییرات پوشش گیاهی بصورت آشکارسازی تغییرات کاربری اراضی براساس تفسیر رقومی تصاویر ماهوارهای چند زمانه با استفاده از روش شیءگرا بودهاست. تغییرات اقلیمی نیز با استناد بهدادههای هواشناسی منطقه و مقایسه پارامترهای اقلیمی با میانگین بلند مدت آنها صورت گرفت. مدل هیدرولوژیکی HEC-HMS برای شبیه سازی بارش رواناب و نشان دادن تاثیرتغییرات پوشش گیاهی حوضه برافزایش و یا کاهش سیلابها درحوضه بکارگرفته شد. یافتههای این تحقیق نشان میدهد که تعداد و تداوم سیلابهای منطقه در دهه اخیرکاهش یافتهاست. بررسیها نشان داد که علت عمده آن ناشی از تغییر الگوی کشت و تبدیل کاربری اراضی در جهت مثبت آن بوده است. شبیه سازی مدل HEC-HMS برای مقادیر شماره منحنی (CN )سال های 2005و 2000 کاهش 36 درصدی دبی سیلابی دردهه اخیر را نشان میدهد. ناگفته نماند احداث حجم قابل توجهی ازعملیات سازهای در قسمتهایی از حوضه در کاهش روانابهای سطحی و ذخیره آنها نقش عمدهای داشته است. درکنار این عوامل، تغییراتاقلیمی که به شکل کاهش در میزان نزولات آسمانی و افزایش دما در منطقه ظاهر شده نقش مضاعفی در کاهشسیلابها در دهه اخیر داشته است.

سیل خیزی، تغییرات کاربری اراضی، تغییرات اقلیمی ،صوفیچای، شمارهمنحنی، سد علویان