هاشم بهمن یار - دانشجوی کارشناسی ارشد ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل
مهناز طالبی - دانشجوی دکترای معماری ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز

بابا به عنوان یکی از اساسی ترین عناصر طبیعی، از دیروز تا امروز تأثیر بسزایی در شکل گیری و اثربخشی فضاهای شهری داشته و همواره جلوه های مختلف آن باعث تهیج و تحریک گرایش انسان به زیبایی شده است. نقش آب و در شکل گیری نخستین زیستگاه های انسانی پاسخی است به یک نیاز زیستی. اما وقتی فراتر از یک نیاز، خانه سازی و بنای مجموعه های مسکونی بار فرهنگی می گیرد معماری پدید می آید و آب در زندگی انسان جایگاه هنری پیدا می کند از خلاقیت هنرمندان و معماران مایه می گیرد. درک مفهوم آب در معماری همان درک معماری آب است. درک قوانین فیزیکی رفتار آب، احساسات ما در مقابل کنش و واکنش آب و مهم تر از همه نقش و ارتباط آن با زندگی انسان ها است. آبان، به همراه خاک، آتش و هوا، عناصر چهارگانه تشکیل دهنده جهان هستی به شمار رفته است. در ایران باستان، معماری به سوی آب حرکت می کند و در کنار آن ها را می گیرد. ولی در دوره اسلامی آب در معماری حالت کاربردی پیدا می کند و معماران آگاهانه سعی می کنند تا به طبیعت تسلط یافته و آن را به نظم بکشانند و با شناخت قوانین فیزیکی و رفتار آب و درک نقش و ارتباط آن با انسان، آب را به درون معماری بکشانند. امروزه با گسترش بی رویه شهرها و آلودگی های ناشی از آن حضور و تأثیر عناصر طبیعی چون آب و در عرصه فضاهای معماری و شهری، سبب نزدیکی هرچه بیشتر انسان به طبیعت و کاهش فشارهای روحی و روانی او خواهد بود. این مقاله می کوشد به شناخت ویژگی های آب و نقش آن در زندگی ایرانیان باستان پرداخت و با اشاره به کاربرد آن در فضاهای معماری ایرانی تا به امروز از آن به عنوان یکی از شاخصه های معماری و شهرسازی ایرانی - اسلامی یاد نماید.

آب ، معماری و شهرسازی ایرانی ، معماری اسلامی